Tại Việt Nam, công tác phòng chống tác hại thuốc lá đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Từ năm 2020 đến nay, tỷ lệ hút thuốc thụ động giảm đáng kể tại nơi làm việc, cơ sở giáo dục, trên phương tiện giao thông công cộng và khu vực trong nhà. Ở lứa tuổi học sinh 13-15 tuổi, tỷ lệ hút thuốc lá giảm từ 2,5% năm 2014 xuống 1,9% năm 2022.

Tuy nhiên, các bệnh liên quan đến thuốc lá vẫn là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nước ta khi có tới 40.000 ca tử vong mỗi năm, tức là hơn 100 người chết vì thuốc lá mỗi ngày. Nếu không có can thiệp khẩn cấp, ước tính số tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá sẽ tăng lên thành 70.000 người vào năm 2030.

Rõ ràng, đa số người dân ý thức được rằng, hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, đặc biệt là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh ung thư, tim mạch. Cùng với tác hại về sức khỏe, sử dụng thuốc lá còn gây tổn thất về kinh tế đối với các cá nhân, gia đình và xã hội, các tổn thất này bao gồm chi tiêu cho hút thuốc, chi phí cho khám, điều trị bệnh liên quan đến hút thuốc, giảm sút, mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm.

Thế nhưng sau 10 năm Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực, số người trưởng thành hút thuốc vẫn gia tăng hằng năm. tình trạng hút thuốc lá tại nơi công cộng vẫn diễn ra phổ biến, gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Đặc biệt, gần đây xuất hiện các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisa. Các sản phẩm này chưa được phép nhập khẩu, kinh doanh và lưu hành tại thị trường trong nước nhưng việc mua bán, quảng cáo đang diễn ra phổ biến, dẫn đến việc sử dụng thuốc lá điện tử có xu hướng tăng nhanh tại nước ta.

Các tổn thất về sức khỏe và kinh tế do việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới gây ra cũng nghiêm trọng không kém các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường, đặc biệt là các hậu quả về sức khỏe đối với thế hệ trẻ.

Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5) năm nay, WHO lựa chọn chủ đề “Chúng ta cần thực phẩm, không cần thuốc lá” nhằm kêu gọi các quốc gia thúc đẩy nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá tới sức khỏe, kinh tế, môi trường, an ninh lương thực và dinh dưỡng; kêu gọi bỏ thuốc lá để tăng chi cho thực phẩm.

Để tăng cường thực thi Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế yêu cầu các địa phương nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác hại của thuốc lá, lợi ích của môi trường không khói thuốc lá, đặc biệt công tác thuyết phục, tuyên truyền, vận động người dân chấp hành quy định cấm thuốc lá nơi công cộng. Trong đó tập trung vận động các khách sạn, nhà hàng, cơ sở lưu trú, cơ sở kinh doanh tham gia tích cực hơn nữa vào việc xây dựng môi trường không khói thuốc lá; tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm vi phạm quy định Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Nhiều chuyên gia cho rằng, giải pháp hữu hiệu là tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá. Từ năm 2008-2019, Việt Nam đã thực hiện 3 lần tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá lên mức 75%. Tuy nhiên, theo đánh giá của WHO mức thuế vẫn còn thấp (tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ chỉ chiếm khoảng 38,85%) và chỉ có tác động giảm tiêu thụ vào năm tăng thuế sau đó lại tăng trở lại.

Do vậy, để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá (bao gồm cả thuốc lá thế hệ mới), chính sách thuế thuốc lá cần bổ sung thuế tuyệt đối với mức đủ lớn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ.

Thanh Thảo