Biên phòng - Những nỗ lực của Việt Nam trong triển khai thực hiện chống khai thác IUU (khai thác bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định) đã được Ủy ban châu Âu (EC) đánh giá cao. Tuy nhiên, vẫn còn tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài. Chính vì vậy, EC khẳng định sẽ không gỡ “thẻ vàng” cho Việt Nam nếu chưa chấm dứt được tình trạng này. Điều đó đòi hỏi Việt Nam phải quyết liệt, mạnh mẽ hơn nữa trong việc chấm dứt tàu cá vi phạm vùng đánh bắt hải sản cũng như thực hiện các khuyến nghị khác của EC.
Nhiều tàu cá ngắt kết nối thiết bị giám sát
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến ngày 22-6-2020, cơ quan này đã thực hiện đánh dấu cho 43.988 tàu cá. Bên cạnh đó, các địa phương đã triển khai lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho 23.166/30.652 tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên, chiếm 75,57% (tàu cá có chiều dài trên 24m chiếm tỉ lệ 91,21%; tàu cá có chiều dài từ 15m đến dưới 24m chiếm tỉ lệ 72,16%). Tỉ lệ này đã tăng lên hơn 80% vào cuối tháng 8-2020.
Tuy nhiên, có một thực trạng là một số tàu khi ra khơi đã ngắt thiết bị giám sát hành trình. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, trung bình mỗi ngày phát hiện 120 tàu cá có chiều dài từ 24m trở lên mất tín hiệu thường xuyên trong ngày. Từ tháng 1 đến 22-6-2020, lực lượng chức năng phát hiện 705 tàu cá có chiều dài từ 24m trở lên mất tín hiệu trên 10 ngày. Từ đầu năm đến cuối tháng 6-2020, qua theo dõi hình ảnh giám sát, các lực lượng chức năng đã xử phạt 142 tàu cá đi ra ngoài vùng biển Việt Nam và tàu cá ngắt kết nối thiết bị VMS.
Theo số liệu mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, từ đầu năm đến ngày 31-8-2020, đã xảy ra 57 vụ/92 tàu bị nước ngoài bắt giữ, xử lý so với cùng kỳ năm 2019, giảm 53 vụ/89 tàu. Mặc dù số lượng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài đã giảm nhưng tình hình thực tế còn rất phức tạp và chưa có dấu hiệu chấm dứt.
Trong suốt gần 3 năm qua, Việt Nam cũng đã nỗ lực thực hiện một khối lượng lớn công việc theo các khuyến nghị của EC, từ việc hoàn thiện khung pháp lý đăng ký tàu thuyền, lắp thiết bị định vị, đến quản lý bến cảng, khai báo, truy suất nguồn gốc thủy sản. Hiện, toàn quốc có 59 cảng cá có đủ hệ thống xác nhận nguồn gốc thủy sản. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang xem xét, nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng Hệ thống cơ sở dữ liệu chung, kết nối giữa các đơn vị liên quan để tăng cường hiệu quả hơn nữa trong giám sát và truy xuất nguồn gốc toàn bộ chuỗi khai thác, nhập khẩu, chế biến, xuất khẩu thủy sản khai thác bảo đảm độ tin cậy, tính hợp pháp. Việt Nam cũng đã tiến hành lập Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản để từ đó quy hoạch lại đội tàu khai thác cho phù hợp với trữ lượng nguồn lợi, phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm. Những nỗ lực của Việt Nam đã được EC ghi nhận và đánh giá cao.
Mạnh mẽ, kiên quyết hơn nữa để gỡ “thẻ vàng”
Tại cuộc họp trực tuyến ngày 30-6-2020, phía EC đã khẳng định chưa gỡ được “thẻ vàng” cho Việt Nam tại thời điểm đó và trong thời gian tới Việt Nam sẽ không gỡ được “thẻ vàng” nếu: Chưa chấm dứt được tình trạng tàu cá của Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài; chưa kiểm soát được thủy sản, sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác của tàu nước ngoài cập cảng Việt Nam theo quy định của Hiệp định về biện pháp quốc gia có cảng. Điều này có nghĩa là từ nay đến cuối năm, chúng ta phải mạnh mẽ và quyết liệt hơn nữa để hoàn thành các khuyến nghị của EC, đặc biệt là phải chấm dứt được tình trạng vi phạm vùng biển nước ngoài.
Theo đánh giá của EC, việc Việt Nam chưa hoàn thành việc lắp đặt thiết bị VMS cho tàu cá, đặc biệt là khối tàu có chiều dài từ 24m trở lên đã tác động đến công tác quản lý, kiểm soát đối với các tàu cá, dẫn đến các hành vi khai thác IUU, đặc biệt là vi phạm khai thác hải sản ở vùng biển nước ngoài. Do đó, phía EC đề nghị Việt Nam tăng cường các biện pháp quản lý, kiểm soát chặt chẽ khối tàu chưa lắp đặt thiết bị VMS ngay tại bờ, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. EC cũng đề nghị Việt Nam tăng cường công tác kiểm soát, thực thi xử lý nghiêm các tàu cá không bật thiết bị kết nối với trạm bờ khi ra khơi khai thác thủy sản. Và cần có quy định xử phạt ngay đối với tàu cá vượt ra khỏi ranh giới vùng biển Việt Nam mà không cần chứng minh hành vi khai thác IUU.
Các khuyến nghị của EC đã đặt ra yêu cầu phải tiếp tục có các biện pháp phù hợp, quyết liệt hơn nữa để sớm đạt được hiệu quả trong triển khai công tác chống khai thác IUU, gỡ được “thẻ vàng” cho thủy sản Việt Nam. Ban Chỉ đạo quốc gia chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (Ban chỉ đạo về IUU) đã yêu cầu các địa phương xử lý nghiêm các tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Đồng thời, tập trung khắc phục các tồn tại trong công tác kiểm soát tàu cá ra, vào cảng, kiểm soát sản lượng cập bến, thu hồi nhật kí khai thác và công tác truy xuất nguồn gốc thuỷ sản.
Bên cạnh đó, các địa phương cần tiếp tục đẩy mạnh hoạt động thông tin, truyền thông, tuyên truyền, phổ biến pháp luật liên quan đến chống khai thác IUU, đảm bảo người dân cập nhật, tiếp cận đầy đủ, kịp thời thông tin về chống khai thác để nắm rõ và tuân thủ thực hiện theo quy định.
Bàn về các giải pháp thực hiện chống khai thác IUU hiệu quả, tại cuộc họp Ban Chỉ đạo về IUU, ngày 8-9-2020, đồng chí Trịnh Đình Dũng, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ cho rằng, về lâu dài cần phải giảm dần việc khai thác. Điều đó có nghĩa là cần đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu ngành khai thác thủy sản, chuyển đổi một cách hợp lý từ khai thác sang nuôi trồng, đặc biệt là nuôi biển; hướng tới phát triển một ngành khai thác hải sản hiện đại, bền vững và đảm bảo sinh kế của ngư dân vùng ven biển. Đây là một trong những biện pháp được coi là hữu hiệu để chấm dứt tình trạng khai thác IUU.
Thu Hằng
