Nền tảng bền vững

Tuần qua đã diễn ra Đối thoại Biển lần thứ 8 với chủ đề “Kỷ niệm 40 năm UNCLOS: Thúc đẩy hợp tác biển ở Đông Nam Á” do Học viện Ngoại giao, Đại sứ quán Australia tại Việt Nam và Quỹ Konrad Adenauer Stiftung đồng tổ chức. Chương trình có sự tham dự trực tiếp của hơn 150 đại biểu và hơn 100 đại biểu đăng ký dự trực tuyến, bao gồm 15 diễn giả là các chuyên gia uy tín từ 14 quốc gia và vùng lãnh thổ, đại diện Liên hợp quốc, đại diện hơn 20 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam, trong đó có 3 Đại sứ và gần 50 đại biểu...

Tại buổi đối thoại, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Hiệu nhấn mạnh, UNCLOS được thông qua cách đây 40 năm là một dấu mốc lịch sử trong quá trình phát triển của luật biển quốc tế. Đây cũng là lần đầu tiên thiết lập một khung pháp lý toàn diện, được xem như hiến pháp của các đại dương.

Trong 40 năm qua, UNCLOS đã chứng minh được giá trị phổ quát và được kết tinh thành luật tập quán quốc tế. Đến nay, UNCLOS tiếp tục đóng vai trò nền tảng trong sự phát triển luật biển quốc tế và trong thúc đẩy hòa bình, an ninh, hợp tác giữa các quốc gia và sự phát triển bền vững của các đại dương và biển.

Mặt khác, trong hành trình 40 năm qua, UNCLOS đã giúp thiết lập trật tự pháp lý, từ đó, góp phần rất to lớn trong duy trì hòa bình và ổn định quốc tế. Đồng thời, giúp đẩy mạnh việc giải quyết hòa bình các tranh chấp trên biển phù hợp với luật pháp quốc tế.

Trên thực tế, diễn biến phức tạp trên các vùng biển khắp thế giới hiện nay cho thấy, cộng đồng quốc tế cần duy trì thượng tôn pháp luật và tuân thủ một cách thiện chí các nghĩa vụ pháp lý theo UNCLOS, nhất là đối với các yêu sách và tiến hành các hoạt động trên biển.

Song hành với đó, các nước cần thúc đẩy hợp tác ở cấp độ quốc tế và khu vực để bảo tồn và sử dụng bền vững các biển và đại dương, cũng như đảm bảo quyền tự do hàng hải và các hoạt động hàng hải hợp pháp.

Nổi bật trong năm 2021, Việt Nam vinh dự là một trong 12 nước sáng lập Nhóm bạn bè của UNCLOS tại Liên hợp quốc và cam kết tuân thủ và thúc đẩy Công ước Luật Biển, Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế. Nhóm cũng được kỳ vọng rất lớn về việc góp phần nâng cao nhận thức và hiểu biết về UNCLOS, chia sẻ các thông lệ tốt để phân định biển, giải quyết hòa bình các tranh chấp và quản lý đại dương, qua đó, hỗ trợ việc thực hiện công ước và đáp ứng lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.

Tại khu vực, việc áp dụng các giá trị phổ quát UNCLOS để thúc đẩy hợp tác trên cơ sở tôn trọng các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của các quốc gia ven biển cũng như các quốc gia không có biển, giữa các quốc gia là thành viên cũng như chưa phải là thành viên của UNCLOS nhằm duy trì hòa bình, ổn định, an toàn và tự do hàng hải và hàng không, thúc đẩy quản lý bền vững Biển Đông.

Thứ trưởng Phạm Quang Hiệu cho rằng, để đạt được mục tiêu này, các nước cần nỗ lực tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS; nâng cao lòng tin, tự kiềm chế, không tiến hành các hoạt động có thể làm phức tạp thêm tình hình hoặc leo thang căng thẳng ở Biển Đông, đồng thời, tuân thủ UNCLOS trong việc xác định các yêu sách trên biển và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình.

Không thể tách rời

Đối thoại Biển lần thứ 8 vừa qua tập trung vào luật biển quốc tế và các khía cạnh, khả năng hợp tác tại khu vực Đông Nam Á, bao gồm 4 phiên với các nội dung cốt lõi gồm: Một số vấn đề pháp lý và hàng hải chưa được nghiên cứu đầy đủ liên quan đến việc thực thi UNCLOS ở Đông Nam Á; giảm thiểu phát thải từ các hoạt động vận tải và sáng kiến vận tải không phát thải; nghĩa vụ hợp tác giữa các quốc gia giáp biển nửa kín; bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển trong các khu vực ngoài quyền tài phán quốc gia.

Theo giới chuyên gia, 4 phiên thảo luận đã cho thấy sự cởi mở và các nội dung thực chất, trao đổi toàn diện, đa chiều và có chất lượng cao. Tựu chung, các ý kiến trao đổi đều nhấn mạnh vai trò của luật pháp quốc tế và UNCLOS trong duy trì trật tự pháp lý trên biển, đề cập tới những khía cạnh có liên quan trực tiếp đối với khu vực Đông Nam Á, hướng tới các giải pháp giải quyết bất đồng, tăng cường hợp tác và đưa ra các khuyến nghị chính sách thiết thực cho các quốc gia trong khu vực.

Một trong những điểm nhấn đáng chú ý nhất tại cuộc đối thoại này là sự tham gia của 2 Thẩm phán từ Tòa án luật biển quốc tế (ITLOS) là Thẩm phán Rudiger Wolfrum (Đức) và Thẩm phán Kriangsak Kittichaisaree (Thái Lan). Hai vị thẩm phán đã có bài phát biểu dẫn đề về tiềm năng của các cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế được thiết lập theo UNCLOS và vai trò, sự phát triển trong tương lai của UNCLOS.

Thẩm phán Rudiger Wolfrum cho rằng, sau 40 năm của UNCLOS đã ghi nhận những thách thức mới nảy sinh liên quan đến biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng, nhân quyền trên biển và sự phát triển của các công nghệ mới.

Theo Thẩm phán Kriangsak Kittichaisaree, thực trạng hiện nay có những thách thức đối với UNCLOS, điển hình như: Việc khai thác các tài nguyên vi sinh vật tại thềm lục địa nằm ngoài 200 hải lý; biến đổi khí hậu và nước biển dâng; vấn đề đảm bảo quyền con người trên biển; công nghệ mới và tự hành cũng như những vùng xám trong UNCLOS.

Cả hai vị thẩm phán đều chung quan điểm rằng, UNCLOS tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong luật biển quốc tế, ITLOS và các cơ chế giải quyết tranh chấp quy định trong UNCLOS có thể tiếp tục áp dụng UNCLOS để giải thích cho những bước phát triển mới trong vấn đề luật biển chưa được điều chỉnh trong UNCLOS. Các cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế được thiết lập theo công ước đã tạo ra những sự bình đẳng, khách quan, giúp các quốc gia lớn và nhỏ trên thế giới giải quyết các bất đồng, tranh chấp bằng biện pháp hòa bình.

Đồng thời, UNCLOS cần được áp dụng một cách toàn diện, không nên tách rời mà cần gắn liền giữa cơ chế giải quyết tranh chấp với tất cả các quy định pháp lý của UNCLOS và luật pháp quốc tế. Phán quyết của các Tòa án quốc tế không chỉ thuần túy ràng buộc với các bên tham gia tranh chấp, mà còn là cơ sở cho hợp tác chung, có tác động tới khu vực và cộng đồng quốc tế. Giới chuyên gia đều tin tưởng mạnh mẽ rằng, UNCLOS vẫn còn đầy đủ giá trị và có thể áp dụng để giải quyết các vấn đề mới nảy sinh trên biển.

Thanh Trúc