Với lịch sử trên 2 thế kỷ làm nước mắm từ muối và cá biển, nghề làm nước mắm cá cơm trong thùng gỗ lớn ở Phú Quốc cho đến nay vẫn là nghề thủ công truyền thống độc đáo. Một số hòn đảo khác trong vùng biển Tây Nam làm nước mắm như Hòn Sơn, Nam Du... nhưng không phát triển được vì thương hiệu không thể cạnh tranh với nước mắm Phú Quốc. Với chỉ dẫn địa lý và truyền thống lâu đời, thương hiệu “nước mắm nhà thùng” cho đến giờ vẫn được coi là “độc tôn” dành cho hòn đảo này. Điều đó mang lại lợi thế để Phú Quốc ngoài phát triển nước mắm còn có thể sử dụng thương hiệu nước mắm làm du lịch.

Hiện nay, các tuyến tham quan được tiếp cận với các xưởng sản xuất “nước mắm nhà thùng” lớn trên đảo để phục vụ khách du lịch. Khách tham quan nếu may mắn có thể chứng kiến ngày hội vào cá trong xưởng. Mỗi đợt vào cá và muối, nguyên liệu được ủ trong thùng gỗ lớn hàng năm trời. Cá cơm đưa vào ủ càng tươi, chưa bị mất máu cá, thì sản phẩm nước mắm cho màu như mật ong. Mùi nước mắm Phú Quốc thơm lừng vị biển và hải sản chín ngấu bằng men ủ, nhiệt độ tự nhiên và ánh nắng mặt trời chứ không bốc mùi khó ngửi như những làng mắm thủ công khác. 

Đó cũng là điều kiện để các nhà thùng được lựa chọn vào tuyến tham quan du lịch. Và cũng không phải bây giờ, mà từ xa xưa, quy trình làm nước mắm cá cơm ở các nhà thùng Phú Quốc đã được du khách xa gần thích thú. Nó xuất phát từ việc yêu thích thứ nước mắm truyền thống đã ăn sâu vào vị giác của người Việt. 

Phú Quốc không có chủ trương mở rộng thêm nghề làm nước mắm mà chỉ vươn tới mục tiêu giữ được nghề truyền thống, bảo lưu tinh hoa và giữ vững chất lượng. Chính quyền huyện đảo quyết tâm không nhân rộng, đại trà, xã hội hóa sản phẩm này. Nếu người ta chỉ chú trọng thương mại mà không giữ gìn chất lượng, không có ý thức bảo vệ văn hóa nghề thì sẽ làm hỏng thương hiệu nước mắm Phú Quốc. 

Tuyến du lịch tham quan xưởng nhà thùng nước mắm được các cơ sở sản xuất nước mắm rất hào hứng. Họ có dịp được tuyên truyền cách làm nước mắm truyền thống, điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm tại nơi sản xuất. Quy trình làm nước mắm từ khi nhập nguyên liệu, vào cá muối, ủ, đến khi rót đóng chai.

Các nhà thùng liên kết với các hãng du lịch, đón du khách tới tham quan xưởng sản xuất được lợi cả đôi đường. Hầu như du khách từng tham quan các nhà thùng khi rời khỏi Phú Quốc đều mang theo hóa đơn thanh toán sản phẩm nước mắm. Các hãng nước mắm gửi hàng bằng đường riêng, có khi khách hàng về tới nhà, thì người giao hàng có khi đã chờ ở ngõ rồi. 

Trải qua nhiều thăng trầm, những người làm nước mắm lâu năm nói, ngày xưa các thùng chứa nước mắm làm từ gỗ quý trên đảo Phú Quốc phải qua nhiều năm mới phải thay mới. Bây giờ, thùng gỗ chứa nước mắm được thay mới nhanh hơn. Mỗi phiên vào cá, thợ đội trên đầu những cái cần xé lớn chất đầy cá cơm và muối. Những lớp cá nằm giữa lớp muối và ủ men như thế hàng năm trời. Đó thực sự là những ngày hội của người làm nước mắm. 

Đã ra đảo, con cá cơm nhỏ xíu - sự sống còn của nước mắm Phú Quốc lại trở thành điều thú vị hút khách. Nhiều người reo lên thích thú khi tận mắt chứng kiến dòng nước mắm có màu như màu mật ong chảy ra từ chiếc vòi nhỏ dưới đáy các thùng cá cơm đang chín. Họ được ngửi, được nếm, được sờ thấy, tận mắt chứng kiến quy trình làm nước mắm. Còn gì lăn tăn nữa đâu mà không bỏ tiền mua, thậm chí nhiều người mua để ăn cả năm. Năm sau chỉ cần gọi điện, nhà thùng tự gửi nước mắm đến tận nhà. 

Mỗi tuyến tham quan như thế có thể khiến cho tình yêu dành cho gia vị truyền thống của dân tộc Việt Nam càng được định vị. Nhiều người từ đó không muốn thay đổi hãng nước chấm trên bàn ăn gia đình. Nước mắm Phú Quốc đặc trưng chỗ đó, lấy luôn niềm tin của người dùng. Du lịch Phúc Quốc và nghề làm nước mắm là thành quả, trái ngọt của gốc cây đã được vun trồng nhiều thế kỷ. 

Chia sẻ vùng nguyên liệu với nước mắm còn có các lò hấp cá cơm khô tại chỗ. Những lò hấp ngay bên bờ biển, ngun ngút khói ngày đêm vào mùa cá nổi, bên cạnh các khu du lịch là một nét hấp dẫn của Phú Quốc. Con cá cơm có thể được coi là biểu tượng định vị trong nhiều đặc trưng riêng làm nên truyền thống văn hóa của đảo Phú Quốc. 

Trương Thúy Hằng