Dẫn tôi vượt suối Ăm Păng chảy qua trước Trạm Y tế xã A Vao sang khoảng đất tương đối bằng phẳng nằm dưới chân ngọn đồi thoai thoải để tôi tận mắt nhìn thấy nơi ngày xưa, nhiều phụ nữ dựng lều sinh nở. Trên đường đi, bác sĩ Trịnh Đức Thiện cho biết, quê ông ở xã miền núi Hồng Thủy (huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế) nằm giáp ranh với xã A Bung (huyện Đakrông). Hồng Thủy cũng là nơi có đông đồng bào dân tộc Pa Kô, Tà Ôi sinh sống nên bác sĩ Thiện thấu hiểu rằng, một khi hủ tục còn đất “bám rễ” thì đời sống của bà con còn luẩn quẩn trong đói nghèo, lạc hậu...

Tháng 11-1998, tốt nghiệp Trường Trung cấp Y tế tỉnh Thừa Thiên Huế, bác sĩ Trịnh Đức Thiện trở về quê nhà nghỉ ngơi vài ngày rồi bắt đầu xách ba lô đến với xã A Vao. “Mình cứ nhớ mãi hôm đầu tiên “chân ướt, chân ráo” đến xã A Vao nhận công tác. Sau quãng đường đi xe máy từ xã Hồng Thủy đến xã Tà Rụt (huyện Đakrông) hỏi bà con vào xã A Vao mới biết đường không thể đi xe máy được. Vậy là, mình phải cuốc bộ hơn 8km đường rừng. Vào đến nơi, hình ảnh trạm y tế được thưng che bằng mấy tấm gỗ mỏng, mái lợp tranh nằm chơ vơ trên ngọn đồi bên suối Ăm Păng làm mình có chút nản lòng. Nhưng rồi tự nhủ với lòng mình rằng, phải cố gắng khắc phục mọi khó khăn, trở ngại...” - Bác sĩ Trịnh Đức Thiện nhớ lại.

Sau vài ngày ổn định nơi ăn, chốn ở, bác sĩ Trịnh Đức Thiện bắt tay vào xây dựng kế hoạch triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng; phòng các loại bệnh lây truyền theo mùa... Và từng bước vận động nhân dân bài trừ hủ tục, “kéo” người dân đến trạm y tế khi đau ốm, bệnh tật, sinh nở... Việc đầu tiên mà bác sĩ Thiện bắt tay vào làm ngay là xóa bỏ hoàn toàn việc phụ nữ đến kỳ sinh nở phải tự mình ra dựng lều ở bờ suối vượt cạn. Sở dĩ có hủ tục này vì theo quan niệm của đồng bào thì phụ nữ sinh nở trong nhà hoặc ở trạm y tế rồi mang về nhà đều đem lại sự uế tạp cho gia đình. Cứ đến kỳ sinh nở, chị em phụ nữ tự mang những đồ dùng cần thiết rồi tìm một khoảng đất bằng phẳng cạnh bờ suối để dựng tạm căn lều nhỏ. Khi “vượt cạn” không hề có mặt người thân bên cạnh mà chị em phải tự làm tất cả mọi công việc. Rất nhiều trường hợp tử vong thương tâm cho cả mẹ lẫn con sau khi sinh...

“Nói xóa bỏ không phải cứ muốn là xóa bỏ được ngay. Những năm đầu vào công tác tại Trạm Y tế xã A Vao, mỗi lần có ca dựng lều bên suối để sinh nở là mình lập tức đến ngay gia đình nhà chồng cũng như gia đình sản phụ để tuyên truyền, vận động rồi thuyết phục họ đưa sản phụ về trạm để được chăm sóc y tế cẩn thận. Một vài gia đình “phản đối” bởi họ cho rằng, đó là “luật tục” của bản làng tồn tại từ lâu đời nên không thể phá bỏ. Mình phải thuyết phục gia đình họ cho mình được đến lều để chăm sóc y tế cho sản phụ. Sau đó, cứ kiểu “mưa dầm thấm đất” mà thuyết phục bà con dần dần. Mặt khác, mình cất công lặn lội đến từng bản như bản Ro Ró 1, 2, Tân Đi 1, 2, 3, A Vao, Ba Lin, Kỳ Nơi, A Sau tìm gặp già làng, trưởng bản, người có uy tín để tuyên truyền, vận động họ giúp đỡ. Bởi già làng, trưởng bản, người có uy tín tiếng nói của họ có “trọng lượng” với dân sẽ là mấu chốt để giải bài toán đẩy lùi hủ tục. Đến bây giờ thì nhiều bản làng của xã A Vao không còn có chuyện phụ nữ dựng lều cạnh suối để sinh nở. Mà nếu có trường hợp cá biệt nào đó thì các y, bác sĩ Trạm Y tế xã A Vao sẽ đến tận nơi để can thiệp cũng như chăm sóc y tế một cách tốt nhất cho sản phụ”, bác sĩ Thiện cho biết.

Việc thứ hai mà bác sĩ Trịnh Đức Thiện cùng tập thể y, bác sĩ Trạm Y tế xã A Vao làm được trong những năm qua đó là vận động gần 100 % đồng bào dân tộc Pa Kô trên địa bàn xã đến trạm y tế xã để khám chữa bệnh khi đau ốm, không còn chuyện cúng giàng, cúng ma trừ bệnh nữa. Với những trường hợp ở các bản cách xa trạm y tế xã khoảng 20-30km như A Sau, Kỳ Nơi, Ba Lin... khi ốm đau, bệnh tật, các y, bác sĩ của Trạm Y tế xã A Vao sẽ trực tiếp đến tận nơi để thăm khám, chữa bệnh.

Đến nay, đã trọn vẹn 19 năm gắn bó với mảnh đất A Vao, bác sĩ Trịnh Đức Thiện không nhớ nổi mình đã cứu chữa cho bao nhiều bệnh nhân qua cơn “thập tử nhất sinh”. Và có rất nhiều kỷ niệm vui buồn trong đời làm “lương y như từ mẫu” ở chốn núi rừng. Ví như chuyện những ngày đầu lên nhận công tác tại Trạm Y tế xã A Vao, nhiều ca bệnh là đồng bào dân tộc Pa Kô khi thấy bác sĩ Thiện tay cầm kim tiêm sợ run cầm cập, mặt tái xanh bởi họ chưa nhìn thấy bơm kim tiêm bao giờ. Có trường hợp sợ bơm kim tiêm đến nỗi trốn vào rừng, thuyết phục mãi mới chịu về nhà...

Lắng đọng trong sâu thẳm ký ức của bác sĩ Thiện là “nốt trầm” của vài trường hợp không cứu chữa được mà nguyên nhân xuất phát từ phía người bệnh. Đó là năm 1999, khi ấy bác sĩ Thiện mới về Trạm Y tế xã A Vao công tác khoảng 1 năm. Buổi sáng đang ngồi trực ở trạm thì nhận tin báo sản phụ Kăn Giông, ở thôn Tân Đi 1, dựng lều bên suối để sinh con đầu lòng. Đường đến nơi sản phụ sinh nở quá khó khăn nên bác sĩ Thiện nhanh chóng sang Đồn Biên phòng Ba Lin “mượn tạm” con ngựa làm phương tiện đi lại.

Cưỡi ngựa vượt suối, băng rừng đến nơi thì sản phụ Kăn Giông đã tự mình “vượt cạn”. Tận tình chăm sóc y tế, sau đó mang được mẹ con sản phụ về nhà thì trời đã nhá nhem tối. Kỹ lưỡng dặn dò người nhà cách chăm sóc sức khỏe sau khi sinh cho sản phụ, bác sĩ Thiện mới yên tâm về trạm. Vậy mà mấy hôm sau, bác sĩ Thiện hay tin sản phụ qua đời bởi nhiễm trùng do tự ý tắm suối. Tiếng thở dài cùng giọt nước mắt đọng lại trên khuôn mặt buồn đau của người thầy thuốc mới “chân ướt, chân ráo” lên rừng làm “từ mẫu”.

Để khám chữa bệnh cho người dân mà nhất là đồng bào dân tộc Pa Kô ngày càng tốt hơn, chính trong những ngày làm “từ mẫu” trên đất A Vao, bác sĩ Thiện đã kịp học xong đại học rồi sau đại học tại Trường Đại học Y dược Huế. Bác sĩ Trịnh Đức Thiện cố gắng học là để thực hiện tâm nguyện “không bó tay” trước nhiều căn bệnh mà dân bản mắc phải. Tâm nguyện ấy của bác sĩ Trịnh Đức Thiện cũng tựa suối Ăm Păng đang âm thầm mang nước từ nguồn ra biển. Ngày mai, bác sĩ Thiện cùng túi thuốc lại lên đường đến bản gần, bản xa để làm trọn trách nhiệm, nghĩa vụ một lương y bằng tấm lòng của “từ mẫu”.

Hoàng Lan