Năm nay đã xấp xỉ tuổi 90 nhưng mỗi khi gặp nhạc sĩ Hoàng Giai, tôi luôn thấy sự say sưa, nhiệt huyết và tràn đầy năng lượng ở ông. Khi chưa xảy ra dịch Covid-19, trong những buổi báo cáo tác phẩm mới của Hội Âm nhạc Hà Nội, nơi ông là hội viên, người ta luôn thấy người nhạc sĩ già với dáng đi nhanh nhẹn, khoan thai. Là người thẳng thắn và thực lòng muốn giúp đỡ những hội viên mới, những người sáng tác còn “non” tay nên ở những buổi báo cáo tác phẩm ấy, ông luôn có những ý kiến góp ý xác đáng, chân tình.

Gần đây, tôi đã được nhạc sĩ Nguyễn Hồng Vân, nguyên là một sĩ quan Công an nhân dân vũ trang (nay là BĐBP), một hội viên mới của Hội kể về sự ra đời của ca khúc “Cô chú công an với mái trường” đã được Đại tướng Tô Lâm, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an ngợi khen và được Thiếu tướng Nguyễn Văn Trung, Cục trưởng Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) đến tận nhà tặng quà của Bộ trưởng Tô Lâm kèm bức thư khen của Cục Cảnh sát giao thông.

“Khi tôi kể ý tưởng sáng tác bài hát này với nhạc sĩ Hoàng Giai, ông đã không ngừng động viên, khuyến khích, hối thúc tôi khi có ý tưởng là hãy ra bài luôn. Càng để lâu thì các ý tưởng khác chồng chéo lên, người sáng tác sẽ mất luôn cảm xúc” - nhạc sĩ Nguyễn Hồng Vân kể.

Trong sự nghiệp âm nhạc gần 70 năm qua, ngoài công tác giảng dạy, nhạc sĩ Hoàng Giai đã sáng tác hàng trăm ca khúc, trong đó, phần lớn là những ca khúc thiếu nhi. Những ca khúc của ông cũng như con người của ông vậy, luôn giản dị, mộc mạc, chân tình, lời lẽ dễ nghe, dễ hiểu và cũng dễ thuộc.

Tiêu biểu trong số những ca khúc của ông phải kể đến ca khúc “Hoa lê trắng”: “Em là bông lê trắng/ Dịu mát rừng núi xanh xanh/ Xuân về hoa lê trắng/ Rực sáng dải đất biên cương/ Hoa lê trắng rung rinh trong nắng mai/ Hoa lê trắng long lanh trong ánh trăng/ Sáng trong như dòng suối mát/ Sáng trong như tâm hồn tuổi thơ”. Sáng tác cho thiếu nhi không thể dài dòng mà cần ngắn gọn, mạch lạc mang thông điệp rõ ràng - quan điểm của nhạc sĩ Hoàng Giai thể hiện trong bài hát này thật hiệu quả.

Bài hát sáng tác tháng 8-1993 khi ông được cử lên Hà Giang tập huấn. Trước cảnh núi non hùng vĩ, trước những bông hoa lê trắng lần đầu được nhìn thấy, ông đã ví von nó như các em thiếu nhi với tâm hồn sáng trong, ngây thơ, cần được chở che, giáo dục, bồi dưỡng để phát triển một cách toàn diện. Ông mong muốn các em thiếu nhi vùng biên cương qua quá trình học tập, rèn giũa sau này sẽ làm chủ đất nước, làm “rực sáng dải đất biên cương”.

Đánh giá về ca khúc này, Đại úy, nhạc sĩ Dương Trọng Thành (giảng viên Khoa Quản lý văn hóa, Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội) cho biết: “Ca khúc với giai điệu tươi tắn, hồn nhiên; ca từ trong sáng giàu hình ảnh đất rừng miền núi phía Bắc khi mùa Xuân về; tiết tấu rộn rã, nhịp nhàng, tốc độ vừa phải phù hợp với tư thế của các em thiếu nhi khi biểu diễn. Bài hát viết ở giọng rê trưởng mang màu sắc sáng sủa, tầm cữ phù hợp với chất giọng thiếu nhi. Với giai điệu, lời ca như vậy sẽ giúp nhiều cho việc sử dụng chất liệu múa, nếu múa minh họa cho bài hát cũng rất hiệu quả”.

Năm 2020, thời điểm dịch Covid-19 tạm lắng xuống, nhạc sĩ Hoàng Giai lên thăm thị xã Sa Pa (tỉnh Lào Cai) và sáng tác ca khúc “Sa Pa huyền thoại” rất được chú ý. Bài hát được viết với nhịp điệu vừa, tha thiết mang âm hưởng dân ca Tây Bắc đã thực sự “vẽ” lên một thành phố sương mờ lung linh, huyền ảo, là nơi gặp gỡ đất trời. Với các địa danh được nhắc đến, như: Thác Bạc, Cầu Mây, dãy núi Hoàng Liên Sơn hùng vĩ, đỉnh Fansipan “nóc nhà của Đông Dương”..., ông đã khẳng định đây là một địa danh huyền thoại, mang vẻ đẹp thần kỳ, bí ẩn. Dù Sa Pa đã được nhiều nhạc sĩ sáng tác nhưng Hoàng Giai vẫn tìm được nét nhạc riêng biệt, độc đáo, giàu cảm xúc mà bất cứ ai nghe qua cũng phải lưu luyến, bồi hồi.

Là người giảng dạy, nhạc sĩ Hoàng Giai còn dày công tìm tòi, nghiên cứu, sưu tầm các ca khúc hay về thiếu nhi để giúp bạn đọc có cái nhìn tổng thể, xuyên suốt về cả quá trình phát triển của âm nhạc thiếu nhi nước nhà. Tính đến nay, ông đã sưu tầm, biên soạn 3 cuốn sách có giá trị về âm nhạc dành cho thiếu nhi, như: “Em mơ gặp Bác Hồ” (Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, năm 2005), “100 ca khúc đặc sắc thiếu nhi với Bác Hồ” (Nhà xuất bản Âm nhạc, năm 2011) và “Màu áo chú bộ đội” (Nhà xuất bản Dân Trí, năm 2019).

Riêng tập sách “Màu áo chú bộ đội”, ông cùng nhạc sĩ Phan Phương (bút danh Fan Fương) đã sưu tầm và tuyển chọn 100 ca khúc hay về chủ đề chú bộ đội với thiếu nhi. Ở tập sách này, nhóm tác giả đã rất chú tâm tuyển tập, biên soạn những ca khúc nói về tình cảm của các em thiếu nhi với các chú bộ đội đóng quân nơi biên giới, hải đảo nhiều vất vả, gian nan.

Đại tá, nhạc sĩ Doãn Nho cho biết: “Tập sách “Màu áo chú bộ đội” đã làm nên một vườn hoa đầy hương sắc, nói lên tình cảm và tấm lòng của các cháu thiếu nhi gửi tới các chú bộ đội vô vàn thương yêu, cũng như tình cảm của các chú bộ đội dành cho các cháu thiếu nhi yêu quý”.

Nói về việc có 2 ca khúc thành công về đề tài biên cương, nhạc sĩ Hoàng Giai cho biết, biên cương là đề tài rộng lớn, bao la, có sức lay động lòng người, bởi ở những nơi này, bà con còn nhiều khó khăn, đặc biệt, nơi đó có những người lính Biên phòng ngày đêm canh giữ từng tấc đất của Tổ quốc, đem lại sự bình yên cho nhân dân.

Ngô Khiêm