Cộng đồng người Si La ở xã Kan Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu có một kho tàng di sản văn hóa vật thể, phi vật thể phong phú, độc đáo. Đó là các lễ nghi sinh hoạt văn hóa truyền thống như: Lễ mừng bản mới, lễ mừng cơm mới, lễ cầu mưa, lễ cúng hồn lúa, lễ bìa khờ (cúng bản), lễ mía lô lô (cấm bản)...; các làn điệu dân ca, dân vũ, điệu múa đặc trưng truyền thống của dân tộc.

Cách đây 4 năm, để phục vụ việc ngăn sông Đà xây dựng công trình thủy điện Lai Châu, đồng bào Si La đã di chuyển về nơi ở mới theo dự án di dân tái định cư của Thủ tướng Chính phủ. Chuyển đến khu tái định cư mới gần trung tâm xã Kan Hồ, việc đi lại cùa bà con dân tộc Si La được thuận tiện hơn. Tuy nhiên, do không gian văn hóa sinh tồn của đồng bào bị thay đổi, dẫn tới nguy cơ mai một nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống. Các lễ cúng bản, lễ cúng cơm mới, lễ cúng hồn lúa... không còn được đồng bào tổ chức thường xuyên như trước đây. Các làn điệu dân ca, dân vũ, điệu múa truyền thống dần dần bị mai một.

Lo lắng trước nguy cơ mai một những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc mình, trong 3 năm qua, các nghệ nhân Hù Chà Khao, Hù Cố Xuân, ở bản Seo Hai đã tranh thủ các buổi tối truyền dạy hát, các điệu múa cổ truyền cho đội văn nghệ của bản và xã. Từ những bài hát hát, điệu múa cổ truyền lưu giữ trong đầu, hai nghệ nhân đã kiên trì tập cho các con, chác cháu thuộc từng câu hát, từng điệu múa phù hợp với các ngữ cảnh riêng.

Nghệ nhân Hù Cố Xuân cho biết: “Trước đây, người Si La thường dùng lời ca, tiếng hát để gửi gắm cảm xúc của mình. Khi các cháu thêm tuổi hoặc dựng vợ, gả chồng đều được người lớn hát mừng. Trong tình yêu đôi lứa, trai gái muốn tìm hiểu nhau thì trao cho nhau câu hát giao duyên. Trong đám tang, người Si La hát thay tiếng khóc tiễn đưa người quá cố. Khi lên nương hay xuống suối thì hát để bộc lộ tâm tư, tình cảm. Vào dịp lễ, Tết thì dân bản tổ chức múa hát vui vẻ. Đi cùng với những bài dân ca dân vũ là các loại nhạc cụ sáo trúc, đàn, lạc...”.

Năm 2017, được sự hỗ trợ kinh phí từ Đề án hỗ trợ bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống phi vật thể cho các dân tộc dưới 5.000 người, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu phối hợp với Vụ Dân tộc (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) tổ chức một lớp truyền dạy dân ca, dân vũ cho các cháu thế hệ trẻ người dân tộc Si La.

Nghệ nhân Hù Cố Xuân và anh Hù Cố Chối, cán bộ văn hóa xã Kan Hồ được mời làm “giảng viên” của lớp học. Gần một tuần được truyền dạy các làn điệu dân ca, những điệu múa cổ truyền và giải thích ý nghĩa, bối cảnh thể hiện những bài hát, điệu múa, hơn 20 học viên người Si La ở hai bản Seo Hai và Sì Thao Chải tham gia lớp học đều say sưa, thích thú. Em Pờ Cố Bề, ở bản Seo Hai chia sẻ: “Được học những bài hát, điệu múa của người Si La, em cảm thấy rất vui. Từ những buổi học hát, em hiểu thêm về ý nghĩa của từng bài hát, điệu múa, từ đó, biết yêu quý hơn những di sản văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.

Cũng nằm trong Đề án bảo tồn văn hóa, tại huyện Bảo Lạc (Cao Bằng), một lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể cho dân tộc Lô Lô cũng vừa được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Vụ Văn hóa Dân tộc (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức vào cuối năm 2017. Theo đó, 7 nghệ nhân người Lô Lô (đều ở xã Hồng Trị) được mời truyền dạy cho lớp học với 100 học viên dân tộc Lô Lô tham gia trong thời gian một tuần.

Nghệ nhân Chung Văn Sấn, ở xóm Khau Cà, xã Hồng Trị, huyện Bảo Lạc là một trong 7 “giáo viên” đứng lớp tự hào chia sẻ: “Được lên lớp truyền dạy cho cộng đồng dân tộc mình thấy được những nét đẹp của văn hóa dân tộc, tôi cảm thấy rất vui. Từ lớp học này, các cháu thế hệ trẻ thấy được những nét văn hóa đặc sắc, giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc Lô Lô, từ đó biết trân trọng và có ý thức gìn giữ, bảo tồn văn hóa truyền thống cha ông đã để lại”.

Việc truyền dạy văn hóa truyền thống phi vật thể nhằm tiếp tục sưu tầm, khôi phục và gìn giữ, bảo tồn giá trị nhân văn trong nghi lễ tín ngưỡng, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp trong cộng đồng dân tộc rất ít người. Ðây là những mô hình thí điểm, sau đó, sẽ nhân rộng đến các dân tộc khác trong cộng đồng dân tộc thiểu số Việt Nam.

Ngọc Ánh