Bà Hồ Thị Mơng (ở thôn Sa Trầm, xã Ba Nang, huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị) tuổi đã cao nhưng trí nhớ vẫn rất minh mẫn. Đã mấy chục năm rồi nhưng khi được hỏi về quãng thời gian đi làm dân công hỏa tuyến ở huyện Hướng Hóa (Quảng Trị), bà Mơng dường như không quên điều gì dù là chuyện nhỏ nhất.

Bà bảo, ngày ấy, ăn không đủ no, sức vóc nhỏ nhưng ai cũng có thể vác những thùng đạn nặng ngang ngửa với trọng lượng cơ thể đi băng băng. Và, với bà Mơng thì đó là những quãng thời gian tươi đẹp nhất vì được gặp các chị thanh niên xung phong, những người lính Cụ Hồ từ miền Bắc đi giải phóng miền Nam. Các anh, các chị thường kể những câu chuyện khiến những thanh niên vốn chỉ biết đến núi rừng cảm thấy rất lạ lẫm nên chỉ mong đến ngày giải phóng để có thể đi và tận mắt chứng kiến.

Giờ đây, bà Mơng sống một mình, tuổi đã cao nên không tránh được việc ốm đau. Những lúc ấy, Trung tá Lê Văn Đức, y sĩ ở Phòng khám quân dân y Sa Trầm lại đếm khám, phát thuốc và điều trị bệnh cho bà. Dần dà, bà Mơng coi y sĩ Đức như người thân của mình nên có gì cũng kể cho anh nghe. Tài sản quý giá nhất của bà Mơng là chiếc túi bóng đựng những “kỷ vật”, đặc biệt là Kỷ niệm chương Chiến sĩ Trường Sơn đường Hồ Chí Minh. Đó là giấy tờ liên quan đến liệt sĩ Hồ A Xo - con trai cả của vợ chồng bà, hy sinh năm 1969. Bà bảo: “Chiến tranh đã lấy đi con trai của mẹ thì nay mẹ được “trả lại” những người con khác là cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Ba Nang, BĐBP Quảng Trị. Cả nhà mẹ ai cũng được đóng góp cho cách mạng nên mẹ rất tự hào”.

Ông Hồ Văn Vai là một trong 3 người từng làm dân công hỏa tuyến hiện còn sinh sống ở Sa Trầm. Đã bước qua tuổi 70 nhưng hằng ngày, ông Vai vẫn đi rẫy, giọng nói sang sảng, nhất là khi nhắc lại chuyện “ngày xưa”. Năm 1960, ông Vai nhập ngũ, làm anh nuôi cho Đại đội 12 đóng quân ở huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế. Năm 1970, ông xuất ngũ về lại quê nhà ở Sa Trầm. Bước sang những năm 1971, 1972, cách mạng dồn lực chi viện cho miền Nam, thế nên, khi biết tin chính quyền xã kêu gọi người dân đi dân công hỏa tuyến, một lần nữa ông Vai lại ghi tên ra chiến trường.

Núi cao, vực sâu chưa bao giờ là trở ngại với những người sinh ra và lớn lên trên đại ngàn Trường Sơn này. Chân đất và đôi vai trần nhưng dù đêm hay ngày, ông và mọi người vẫn vác những thùng đạn vượt qua những “tọa độ chết” để cho kịp chuyển hàng vào Nam. Chính ở đây, ông có thêm anh em là người Pa Cô, Tà Ôi, Chứt, Khùa, từ các vùng khác nhau nhưng cùng chung chí hướng phục vụ cách mạng.

Anh Hồ Văn Mút, con trai của ông Vai chia sẻ: “Khi còn bé, bố thường kể cho chúng tôi nghe thời gian đi dân công hỏa tuyến trên đường mòn Hồ Chí Minh. Chuyện bố tôi cùng mọi người băng rừng, vượt suối gùi hàng cho bộ đội hay các đoàn xe chở vũ khí, lương thực vượt bom đạn để chi viện cho chiến trường miền Nam là những câu chuyện tuổi thơ của tôi và các con tôi sau này”.

Từ Sa Trầm đi theo đường Hồ Chí Minh về hướng Nam khoảng 100km là thôn A Đớt, xã Lâm Đớt, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế. Không khó để chúng tôi tìm được nhà ông Cu Ro và bà Căn Đol để biết rõ hơn về câu chuyện của đôi vợ chồng người Pa Cô này. Năm nay, ông Cu Ro và bà Căn Đol đều đã ngoài 70 tuổi, sức khỏe yếu nhưng vẫn rất minh mẫn. Bà Căn Đol bảo, hai người quen nhau khi cùng đi làm dân công hỏa tuyến trên đường mòn Hồ Chí Minh, được chính những người lính Trường Sơn đứng ra tổ chức đám cưới trong những ngày bom đạn. Hai ông bà không sinh được người con nào nên tuổi già khá vất vả, nhất là giờ đây ông Cu Ro chỉ nằm một chỗ.

Năm 2009, Đồn Biên phòng cửa khẩu A Đớt đã xây nhà tình nghĩa, đồng thời, hằng tháng, đơn vị hỗ trợ cho ông bà 20kg gạo. Nhà không có xe, trạm y tế lại xa nên mỗi khi ốm đau, quân y Đồn Biên phòng của khẩu A Đớt lại xuống tận nơi thăm khám, phát thuốc điều trị. Ông Cu Ro từng bảo: “Dù không sinh được người con nào nhưng tuổi già chúng tôi không cô độc vì có cán bộ, chiến sĩ Biên phòng. Những năm qua, các con Biên phòng đã chăm sóc, lo lắng cho hai vợ chồng tôi như người ruột thịt”.

Có lần, Chi đoàn Đồn Biên phòng cửa khẩu A Đớt và Đoàn thanh niên xã Lâm Đớt tổ chức sinh hoạt ngoại khóa bằng việc giúp gia đình ông Cu Ro, bà Căn Đol dọn dẹp nhà cửa và nấu ăn. Từ sớm, những đoàn viên trong màu áo xanh tình nguyện đến quét mạng nhện, lau sạch những tấm bằng huân chương đã ố màu thời gian. Những chàng lính trẻ cùng nhau dựng lại bờ rào cho chắc chắn. Nhìn những bạn trẻ vừa làm, vừa hát những bài ca với giai điệu vui nhộn, ký ức tuổi thanh niên sôi nổi của ông Cu Ro, bà Căn Đol lại hiện về. Đó là những ngày trên vai vác nặng, trèo đèo, lội suốt nhưng vẫn hát vang bài ca cách mạng, cùng vững tin vào ngày chiến thắng sẽ không còn xa.

Thượng tá A Liêng Hà, Chính trị viên Đồn Biên phòng cửa khẩu A Đớt chia sẻ: “Hoàn cảnh của hai ông bà Co Ro và Căn Đol không chỉ là người già neo đơn mà còn là gia đình có công với cách mạng, bởi vậy cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị luôn quan tâm, giúp đỡ. Chúng tôi thường xuyên đến thăm hỏi, động viên để hai ông bà luôn cảm thấy vui vẻ, không cảm thấy cô quạnh tuổi già. Đó là sự tri ân của những người lính chúng tôi với thế hệ đi trước”.

Đường Trường Sơn năm xưa đã được đổi tên thành đường Hồ Chí Minh, được trải nhựa, mở rộng, tạo động lực để hình thành nên những thị trấn, thị tứ với vóc dáng của đô thị miền xuôi. Theo thời gian, mọi thứ rồi cũng sẽ trở thành ký ức nhưng những câu chuyện về tháng năm đi tiếp lương, tải đạn cho bộ đội của người dân trên dãy Trường Sơn sẽ còn được kể mãi.

Trúc Hà