Rồi ông hào hứng kể, những ngày ấy, Đồn 214 trên lưng núi cao, xa xôi hẻo lánh, mỗi khi có anh em xuống Hà Cối, cán bộ đơn vị dặn phải mua bằng được mấy ấm chè trứ danh mang về thưởng thức. Hàng quý hiếm nên mọi người chỉ dám pha dè sẻn, còn lại gói kỹ, buộc chặt lại để dành đến Tết Nguyên đán. Ngày đó, phụ cấp lính rất thấp, có ai đó mà được về phép dịp Tết, cũng chỉ đủ tiền mua được lạng chè mang về quê uống Tết, chứ chẳng ai có tiền mua được đến cả nửa cân chè Hà Cối.

Có lẽ, cũng vì nhớ hương và vị của chè Hà Cối xưa nên mỗi lần đi ra khu vực miền Đông của tỉnh Quảng Ninh về, qua khu vực xã Quảng Long, huyện Hải Hà, nơi có Nông trường chè Đường Hoa xưa, người cựu binh đó đều dừng bên quốc lộ 18 ngắm những đồi chè xanh ngút ngàn và ghé vào cửa hàng bán chè để được uống chén trà Hà Cối nóng bỏng tay của người bán pha mời khách, đồng thời, mua một vài cân mang về. Nhiều anh em cựu chiến binh Biên phòng Quảng Ninh cũng có thói quen đó, vì trong ký ức của họ, hương vị đặc sắc của chè Hà Cối gắn liền với những kỷ niệm hào hùng trong sự nghiệp xây dựng, quản lý và bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới.

Tôi nhớ hơn 40 năm về trước, khi được ra khu vực miền Đông của tỉnh Quảng Ninh công tác, chúng tôi lần đầu được uống nước chè. Những cánh chè khô trông rất thô, sau khi pha chè, để ngấm và rót ra thì chén nước chè đục lờ lờ, có vị chát, đắng nhưng rất thơm, sau khi uống thì lại có vị ngọt thanh đọng lại nơi đầu lưỡi... Ngày ấy, mọi người đều gọi sản phẩm đó là chè Hà Cối. Chè Hà Cối nước và hương vị khác hẳn chè Ba Đình, Hồng Đào cao cấp được phân phối ngày ấy, cũng khác với chè đỏ Vân Hải, sản phẩm chè của các xã đảo huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh.

Hà Cối trước đây là một thị trấn nhỏ bên sông, nơi cửa biển, là trung tâm của huyện, vốn là cái tên cổ, thủ phủ huyện Quảng Hà thuộc tỉnh Quảng Ninh. Phố thị Hà Cối xưa sầm uất, mang một vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi với những dãy nhà 2 tầng gác lửng được xây bằng đá tổ ong vững chắc, trên lợp ngói âm dương, cửa, sàn gác đều bằng gỗ đen bóng cũ kỹ, đậm đà màu biên thùy. Năm 2001, sau khi tách huyện Quảng Hà ra thành 2 huyện là Đầm Hà và Hải Hà thì Hà Cối được mang tên thị trấn Quảng Hà, trung tâm của huyện Hải Hà ngày nay. Có lẽ, chè của người dân trồng và chế biến ở xã Quảng Long được mang lên chợ phố huyện để bán nên mọi người cứ mặc nhiên gọi là chè Hà Cối.

Tôi còn nhớ rõ cách đây vài chục năm, hầu như anh em ở các đồn Biên phòng trên tuyến biên giới Việt Nam - Trung Quốc thuộc huyện Hải Ninh (nay là thành phố Móng Cái) mỗi khi có ai được cử đi công tác xuống Tiểu khu 76 và cả ở các đồn ngoài đảo Vĩnh Thực, Cái Chiên ngày đó được vào đất liền đều có lời dặn chung: “Về có ấm chè Hà Cối nhé!”.

Khi mới ra nhận công tác tại Đồn 6 (nay là Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Vạn Gia) trên đảo Vĩnh Thực, huyện Hải Ninh (nay là thành phố Móng Cái), tôi có lần từ đồn đi xuống xã Vĩnh Trung có công việc, khi vào nơi ở của anh em Đội Vận động quần chúng, Đồn 6 là một căn phòng nhỏ kế bên trụ sở UBND xã và gọi anh em cùng đi ra nhà ông Phạm Thinh, Chủ tịch UBND xã ngày ấy (ông Phạm Thinh cũng là cán bộ của đồn trước đó). Anh em bảo vào làm ấm chè Hà Cối đã, bác Thinh mới cho. Chủ nhà trịnh trọng nổi lửa, pha trà đãi khách và quanh bàn trà, bao việc vận động quần chúng được bàn thảo, giải quyết... Thế mới biết, ấm chè Hà Cối ngày ấy quý đến nhường nào.

Thiên nhiên đã ưu ái cho vùng đất Hải Hà những quả đồi thoai thoải rộng lớn đầy nắng và gió, thổ nhưỡng màu mỡ, khí hậu ôn hòa, nguồn nước dồi dào để cây chè phát triển thành vùng sản xuất chè tập trung lớn nhất của tỉnh Quảng Ninh. Người Quảng Hà trước đây tự hào kể, cây chè được đưa vào trồng thử nghiệm tại xã Quảng Long từ năm 1965, sản vật quý giá là chè Đường Hoa, một thương hiệu chè đi vào lịch sử. Qua quá trình khảo sát, lấy mẫu xác định chè Đường Hoa xã Quảng Long được xếp thứ nhì toàn quốc, chỉ đứng sau chè Tân Cương (Thái Nguyên). Năm 1973, sản phẩm chè từng được phục vụ tại Hội nghị Paris cùng những hội nghị quan trọng trong cả nước.

Tìm hiểu kỹ hơn về cây chè ở huyện Hải Hà mới biết được những thăng trầm đã trải qua. Sau cuộc “khủng hoảng” lớn ở giai đoạn 2013-2016, sản phẩm chè Hải Hà không tiêu thụ được, diện tích trồng chè suy giảm nghiêm trọng, đời sống người dân bấp bênh, chính quyền, người dân và doanh nghiệp đã thực sự phải thay đổi tư duy, tìm hướng phát triển bền vững hơn cho cây chè.

Chính quyền huyện Hải Hà đã đầu tư gần 4,5 tỷ đồng, vận động người dân và các doanh nghiệp chuyển đổi 35ha chè giống địa phương sang các giống chè mới; sản xuất thâm canh, áp dụng cơ giới, quy trình thực hành nông nghiệp tốt trong các khâu sản xuất, chăm sóc, thu hái chè; trong đó, làm điểm 20ha chè theo tiêu chuẩn VietGAP. Đặc biệt, huyện Hải Hà đã ban hành nhiều cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ chế biến để tạo ra sản phẩm chè chất lượng, trong đó, đã hỗ trợ điểm cho một mô hình gần 500 triệu đồng để đổi mới công nghệ, thiết kế mẫu mã bao bì, mã số, mã vạch cho các sản phẩm chè Hải Hà tham gia chương trình OCOP (mỗi xã một sản phẩm).

Đến nay, việc tiêu thụ chè Hải Hà đã được cải thiện, các doanh nghiệp đã xuất được số lượng lớn chè thương phẩm sang các thị trường Nga, Trung Đông và Thổ Nhĩ Kỳ, vốn trước đây hầu như không vào được. Quan trọng hơn, sản phẩm chè Hải Hà đang từng bước có chỗ đứng tại thị trường trong nước, đặc biệt là sản phẩm chè Ô Long Hải Hà...

Qua bao thăng trầm, hương và vị của chè Hà Cối mãi vẩn vơ trong ký ức những chiến sĩ Biên phòng đã gắn bó trên mảnh đất biên cương thời kỳ biên giới không bình yên cho đến bây giờ, biên giới đã yên bình, hữu nghị.

Xuân Quảng