Biên phòng - Được mệnh danh là “Nữ hoàng linh trưởng”, voọc chà vá chân nâu gây chú ý bởi vẻ đẹp rất riêng cũng như độ hiếm có của nó. Được Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới xếp vào danh sách cần được bảo vệ vô điều kiện, thế nhưng, voọc chà vá chân nâu tại bán đảo Sơn Trà (quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng) đang phải đối diện với nhiều tác động từ cuộc sống con người, từ đó đặt ra những thách thức không nhỏ cho chính quyền địa phương trong công tác gìn giữ, bảo tồn loài sinh vật quý hiếm này.
Khám phá vẻ đẹp “Nữ hoàng linh trưởng”
Theo nghiên cứu mới nhất của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Đà Nẵng phối hợp với Trung tâm Bảo tồn đa dạng sinh học Nước Việt Xanh (GreenViet), bán đảo Sơn Trà đang là ngôi nhà sinh sống của hơn 1.300 cá thể voọc chà vá chân nâu - loại sinh vật đặc hữu chỉ sinh sống tại khu vực Đông Dương, được xếp hạng nguy cấp trong Sách đỏ Việt Nam và IUCN thế giới. Các kết quả đánh giá sơ bộ cho thấy, quần thể voọc chà vá chân nâu ở Sơn Trà đang phát triển ổn định, phân bổ trên tất cả các sinh cảnh hiện nay ở bán đảo này và dễ bắt gặp nhất tại khu vực Hố Sâu, Suối Ôm, tuyến Tiên Sa…
Voọc chà vá chân nâu có bộ lông nhiều màu sắc sặc sỡ gồm vàng, nâu hoặc nâu đỏ, cam, xám, đen và trắng. Đỉnh đầu gần trán có vạt lông màu đen, từ vai đến hai cánh tay, bàn tay, bàn chân màu đen, mặt có màu vàng sáng, ngực và hai bên bẹn có viền màu cam, còn lại toàn thân và cánh tay có màu xám, riêng hai cẳng chân có màu nâu đỏ. Đặc biệt, ở phía mông có mảng trắng hình tam giác kéo dài đến mút đuôi. Trên khuôn mặt của con trưởng thành cái và đực đều có bộ râu trắng dài quanh mặt. Không thể phủ nhận, nhờ có voọc chà vá chân nâu khiến Sơn Trà trở thành điểm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, thời gian qua, do quá trình phát triển du lịch, loài voọc ngày càng dạn dĩ, gần hơn với con người, tiềm ẩn nguy cơ làm tổn thương loài voọc. Người ta có thể chứng kiến loài voọc xuất hiện rất gần con người. Không những di chuyển trên các cành cây và dây leo qua đường, nhiều cá thể voọc chà vá chân nâu còn đi bộ trên các nền đường bê tông. Có những đàn voọc ngồi trước ống kính của các thợ săn ảnh rất lâu, như đã quá quen thuộc với sự xuất hiện của con người trong tập tính sinh sống của chúng.
Anh Nguyễn Văn Trường, một hướng dẫn viên lâu năm tại thành phố Đà Nẵng cho biết, một số người dân, du khách vì quá thích thú khi thấy voọc nên dẫn đến nhiều hành vi không phù hợp như điều khiển phương tiện gây tiếng ồn lớn, tiếp xúc quá gần, cho voọc ăn giống như cho đàn khỉ ăn… “Những hành vi này về lâu dài có thể làm xuất hiện xung đột giữa voọc với người, voọc có thể stress, mất tập tính tự nhiên và bị xáo trộn môi trường sống. Cũng không loại trừ những kẻ có ý đồ săn bắt và bẫy bắt voọc, nếu nhận thức và việc tiếp cận bán đảo Sơn Trà vẫn chỉ ở mức độ như hiện nay” - anh Trường nhận định.
Các chuyên gia về sinh vật cũng cho rằng, bán đảo Sơn Trà có tổng diện tích không lớn nhưng có nhiều tuyến đường bê tông nên dẫn đến chia cắt sinh cảnh sống, gây khó khăn cho voọc tách nhập đàn, di chuyển và kiếm ăn đến các sinh cảnh khác nhau mà chúng ưa thích. Đường bê tông còn làm gia tăng những xung đột giữa người và động vật hoang dã như đã xảy ra giữa khỉ với người trong thời gian qua.
Nỗ lực chung tay bảo tồn
Để bảo tồn quần thể voọc chà vá chân nâu, đầu tháng 8/2022, UBND thành Đà Nẵng đã phê duyệt tiếp nhận dự án “Hoạt động bảo tồn hướng đến 2 loài linh trưởng nguy cấp tại Việt Nam trong giai đoạn hậu Covid-19” do Tổ chức Synchronicity Earth (Vương quốc Anh) tài trợ, với kinh phí hơn 943 triệu đồng, giao GreenViet tiếp nhận và thực hiện. Ông Trần Hữu Vỹ, Giám đốc GreenViet cho biết, sau khi tiếp nhận tài trợ, trung tâm này sẽ xây dựng thư viện dữ liệu trực tuyến gồm hình ảnh, video; tổ chức các cuộc thi ảnh… nhằm nâng cao nhận thức cho người dân, cộng đồng, học sinh, sinh viên và du khách về bảo tồn voọc chà vá chân nâu, đa dạng sinh học tại bán đảo Sơn Trà.
Cũng theo ông Vỹ, để ưu tiên bảo tồn loài voọc chà vá chân nâu tại bán đảo Sơn Trà, bên cạnh dự án trên còn có đóng góp của dự án “Huy động nguồn tài chính cho các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ môi trường bền vững tại thành Đà Nẵng” do Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam tài trợ. Dự án đã tập trung vào 3 nhóm hoạt động chính trong bảo tồn loài voọc chà vá chân nâu gồm: điều tra số lượng và sự phân bố của loài, giám sát định kỳ và các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức.
Tuy nhiên, ông Vỹ cho rằng, vì bán đảo Sơn Trà đang có nhiều đơn vị quản lý nên mỗi lần triển khai dự án, các chuyên gia gặp vất vả vì phải làm việc với nhiều đơn vị quản lý nhà nước khác nhau. Đơn cử, khi các chuyên gia triển khai các hoạt động nghiên cứu khoa học trong rừng thì cần Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành phố Đà Nẵng hoặc Chi cục Kiểm lâm đồng ý. Còn hoạt động liên quan đến du lịch như tham quan, học tập thì phải báo với Ban Quản lý bán đảo Sơn Trà và các bãi biển du lịch Đà Nẵng…
“Riêng các khu vực thuộc dự án quản lý hoặc giao cho một số hộ dân thì các chuyên gia cũng không được tiếp cận để phục vụ các hoạt động nghiên cứu. Nếu bán đảo Sơn Trà chỉ có Ban Quản lý Vườn quốc gia, Ban Quản lý Khu bảo tồn như các khu rừng tự nhiên khác ở Việt Nam, sẽ rất thuận lợi cho công tác quản lý, triển khai các hoạt động nghiên cứu. Từ đó, có cơ sở để bảo vệ các loài thú quý hiếm tại đây” - ông Trần Hữu Vỹ bày tỏ.
Bên cạnh giao cho các tổ chức phi chính phủ, ngày 8/8, UBND thành phố Đà Nẵng ban hành kế hoạch trồng cây xanh tạo đặc trưng trên bán đảo Sơn Trà với kinh phí 8 tỉ đồng, nhằm phát huy những giá trị cảnh quan thiên nhiên, tạo nên nét đẹp bản sắc riêng của bán đảo, làm điểm nhấn cho thành phố. Theo đó, các loại cây được trồng gồm thàn mát và bằng lăng tím. Cây thàn mát được đánh giá cao về khả năng sinh trưởng, cho hoa rất đẹp. Đặc biệt, đây còn là loại thức ăn ưa thích của loài voọc chà vá chân nâu. Các chuyên gia tin tưởng việc trồng thêm loại cây này sẽ góp phần bảo đảm sự sinh trưởng vững bền của “Nữ hoàng linh trưởng” tại bán đảo Sơn Trà.
Trúc Hà
