Biên phòng - Quảng Bình từ lâu đã nổi tiếng là nơi có nền lịch sử lâu đời, chứa đựng nhiều nét văn hóa tinh thần độc đáo. Đặc biệt kể đến là hò khoan Lệ Thủy với lối hát mộc mạc, gần gũi, làn điệu dân ca này từ bao đời nay đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Loại hình nghệ thuật này bắt nguồn từ lao động sản xuất, khi mà con người cần có sự hợp tác với nhau để tạo thành sức mạnh chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt. Cùng nhau sản xuất, sự nhịp nhàng hay mạnh mẽ, khi nhắn nhủ yêu thương..., tất cả đã được biến hóa và được thổi hồn vào các điệu hò Lệ Thủy.
Những người gieo mầm bản sắc
Người Lệ Thủy không chỉ sử dụng hò khoan lúc vui mà cả những lúc buồn, mệt nhọc..., người ta cũng hò. Những câu hò chứa đựng trong đó nhiều nỗi niềm tâm sự, nói về nhân tình thế thái, giao duyên..., nhưng bao trùm trong đó là tình yêu quê hương, tình yêu đôi lứa, nhắc nhở con người sống với nhau thuận hòa, trọn tình vẹn nghĩa...
Lệ Thủy cũng là nơi có rất nhiều nghệ nhân dân gian. Họ không chỉ nắm giữ, truyền dạy những tinh hoa văn hóa của hò khoan, mà còn tiếp lửa niềm đam mê hò khoan cho thế hệ trẻ. Người Lệ Thủy giữ hò khoan chủ yếu qua hình thức truyền miệng, cha mẹ truyền cho con, bạn bè truyền cho nhau. Sau này, các nghệ nhân đã ghi chép lại những câu hò, làn điệu cổ xem đó là tài liệu để học tập, truyền dạy. Không chỉ thể hiện các bài hò cổ, nhiều nghệ nhân còn sáng tác ra những bài mới dựa trên giai điệu cổ phục vụ các sự kiện chính trị, văn hóa của quê hương.
Nghệ nhân Võ Như May chia sẻ: Hò khoan Lệ Thủy là “lời ăn tiếng nói” của người bản địa. Vì vậy, để có tác phẩm hay, người viết phải tìm hiểu rất kỹ về vùng đất, đời sống sinh hoạt của nhân dân, am hiểu các làn điệu để tác phẩm thể hiện rõ nét cả giọng nói, tập tục sinh hoạt của người dân quê.
Nghệ nhân Dương Công Lợi, một trong những giọng nam khá nổi tiếng ở Lệ Thủy say sưa kể cho chúng tôi nghe về tình yêu của mình đối với hò khoan Lệ Thủy. Ông kể rằng, từ nhỏ, những câu hò khoan của mẹ đã thấm vào tuổi thơ ông để rồi lớn lên, ông luôn mang theo các làn điệu hò khoan ra đồng, đến các công trình thủy lợi... Vì đam mê, nhiều lần, ông tạm gác lại chuyện “cơm áo gạo tiền” để tìm những người cùng tâm huyết và thả hồn vào những câu dân ca. Ông luôn có mặt trong các hoạt động truyền dạy hò khoan, tham gia nhiều chương trình biểu diễn tại huyện, tỉnh. Ông cũng luôn nhắc nhở con cháu rằng, hãy giữ lấy hò khoan để những câu dân ca ngọt ngào, tha thiết, thấm đẫm hương đất, tình người xứ Lệ sống mãi với thời gian.
Chắp cánh câu hò vang mãi với thời gian
Người Lệ Thủy đi đâu, làm gì cũng mang theo những câu dân ca của xứ sở mình. Vì lẽ đó mà nhiều địa phương trong cả nước đã thành lập được câu lạc bộ (CLB) hò khoan Lệ Thủy, tiêu biểu là CLB hò khoan Lệ Thủy thành phố Hồ Chí Minh. Chị Hoàng Oanh Oanh, Phó Chủ nhiệm CLB hò khoan Lệ Thủy thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: CLB được thành lập vào năm 2019 với 14 thành viên. Điều đáng nói là tất cả các thành viên đều không hoạt động trong lĩnh vực văn học - nghệ thuật mà đến từ nhiều ngành nghề khác nhau như bác sĩ, kỹ sư, bộ đội, doanh nghiệp... Điểm chung giữa họ là yêu các giá trị của văn hóa dân gian và kết nối với nhau bằng làn điệu hò khoan Lệ Thủy. Có những người đã xa quê hàng chục năm nhưng vẫn giữ nguyên giọng quê mộc mạc và thể hiện rất tốt các mái hò, lời cổ.
Ngay từ buổi đầu thành lập, CLB đã kết nối với những nghệ nhân của 2 CLB lớn nhất ở huyện Lệ Thủy là CLB “Yêu câu hò xứ Lệ” và CLB “Nghệ nhân hò khoan Lệ Thủy” để được truyền dạy cách luyến láy, lấy hơi... và cập nhật những bài hò có lời mới, đồng thời, học tập kinh nghiệm quản lý, sinh hoạt CLB.
Mỗi lần diễn xướng hò khoan, những người con Lệ Thủy xa quê đều cảm thấy tự hào về quê hương và đó cũng là cách để họ tôn vinh bản sắc văn hóa dân gian và tri ân những bậc thầy đã dày công gìn giữ truyền dạy.
Tại thành phố mang tên Bác, hò khoan thường được biểu diễn trong các buổi liên hoan gặp mặt đầu Xuân của Hội đồng hương Lệ Thủy hoặc các sự kiện trọng đại khác. Các thành viên CLB còn biểu diễn hò khoan phục vụ đám cưới cho những đôi bạn trẻ người Lệ Thủy tại thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận như Đồng Nai, Bình Dương, Đắk Nông, Bà Rịa - Vũng Tàu... nhằm lan tỏa những nét đẹp văn hóa của quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp trên mọi miền đất nước.
Là một trong 2 CLB hò khoan lớn nhất của huyện Lệ Thủy, CLB “Yêu câu hò xứ Lệ” đã tạo được nhiều dấu ấn trong hoạt động biểu diễn, truyền dạy, nhất là việc ứng dụng công nghệ thông tin một cách bài bản trong nhiều hoạt động để gìn giữ, phát huy, quảng bá hò khoan một cách chuyên nghiệp.
Nghệ nhân Ưu tú Đặng Thị Hồng Hới, Chủ nhiệm CLB “Yêu câu hò xứ Lệ” cho biết: CLB hiện có 20 thành viên nòng cốt. Đi đôi với việc xây dựng, thực hiện nhiều chương trình biểu diễn ấn tượng, CLB còn tạo điều kiện cho thành viên mua sắm flycam, máy ảnh, máy quay, phòng thu âm... để dựng các video clip. Nhờ vậy mà trong bối cảnh đại dịch Covid-19, nhiều CLB đàn, hát dân ca trên địa bàn tỉnh phải tạm dừng hoạt động thì CLB “Yêu câu hò xứ Lệ” vẫn duy trì sinh hoạt qua hình thức kết nối nhóm zalo, mạng xã hội facebook và luyện tập tại nhà, xây dựng các video clip về hò khoan Lệ Thủy đăng tải trên tài khoản facebook của CLB, trong đó, có một số bài được xây dựng theo hình thức karaoke.
Việc xây dựng các video clip không chỉ giúp cho CLB lưu giữ hò khoan, mà còn là “giáo trình”, là nguồn tư liệu quý để các CLB hò khoan Lệ Thủy ở tỉnh, thành phố trong nước tham khảo, học tập. Trải qua thời gian cùng với những thăng trầm của lịch sử, nhưng hò khoan vẫn được gìn giữ, phát huy trong cuộc sống hiện đại. Có được kết quả đó là nhờ các nghệ nhân, những người luôn giữ lửa để các giá trị của văn hóa quê hương mãi được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác.
Đức Trí
