Bước tiến mới của QUAD

Những ngày qua, dư âm từ Hội nghị thượng đỉnh nhóm Bộ Tứ (QUAD) vẫn là một trong những đề tài được truyền thông quốc tế quan tâm. Hội nghị có sự tham dự của lãnh đạo các nước thành viên gồm: Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và tân Thủ tướng Australia Anthony Albanese. Trong tuyên bố chung được đưa ra sau hội nghị thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo nhóm Bộ Tứ khẳng định ủng hộ một cách kiên định đối với sự đoàn kết và vai trò trung tâm của ASEAN và triển khai thực tế Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP).

Các nhà lãnh đạo cũng tái khẳng định mạnh mẽ việc thượng tôn tuyệt đối luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). Cùng với đó, Nhật Bản, Mỹ, Australia và Ấn Độ tiếp tục khẳng định ủng hộ nỗ lực duy trì tự do hàng hải và hàng không, cũng như sự chung tay đối phó với các thách thức trên biển, bao gồm Biển Đông. Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất trong bản tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo Bộ Tứ nêu rõ: “Chúng tôi cực lực phản đối bất kỳ hành động ép buộc hay khiêu khích đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng và gia tăng căng thẳng trong khu vực, như quân sự hóa các địa điểm còn tranh chấp, sử dụng các tàu tuần duyên và lực lượng dân quân hàng hải để gây ra các hành động nguy hiểm, cũng như nỗ lực gây rối các nước khác trong hoạt động khai thác tài nguyên biển”.

Trên cơ sở đó, Mỹ, Nhật Bản, Australia, Ấn Độ ủng hộ mạnh mẽ các nguyên tắc tự do, thượng tôn pháp luật, chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ, giải quyết hòa bình các tranh chấp mà không dùng sự đe dọa hoặc sử dụng vũ lực hay bất cứ nỗ lực đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng, tự do hàng hải và tự do hàng không.

Tuyên bố của các nhà lãnh đạo cũng nhấn mạnh cam kết tiếp tục phối hợp hành động một cách cương quyết để thúc đẩy các nguyên tắc này ở trong và ngoài khu vực, song hành với việc tái khẳng định quyết tâm duy trì trật tự dựa trên các quy tắc quốc tế.

Các nước thành viên nhóm Bộ Tứ cũng đạt được thống nhất về việc thiết lập quan hệ đối tác Bộ Tứ về trợ giúp nhân đạo và giảm nhẹ thiên tai ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương với mục tiêu tăng cường hơn nữa sự phối hợp giữa 4 cường quốc trong nỗ lực ứng phó một cách hiệu quả với các thiên tai trong khu vực.

Tiếp tục cam kết đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông

Hội nghị thượng đỉnh năm 2021 là cuộc họp đầu tiên của Bộ Tứ có sự tham dự cấp cao nhất, lần đầu tiên Bộ Tứ ra Tuyên bố chung đề cập trực tiếp vấn đề Biển Đông, UNCLOS, an ninh biển... Hội nghị này đánh dấu bước tiến quan trọng trong tiến trình thể chế hóa từng bước của Bộ Tứ. Trước đó, năm 2020 chứng kiến hàng loạt công hàm về Biển Đông tại Liên hợp quốc. Công hàm của Mỹ, Australia và Nhật Bản (hồi đầu năm 2021) đều bác bỏ các yêu sách ở Biển Đông. Việc thể hiện rõ hơn lập trường pháp lý trong vấn đề Biển Đông của các nước trong Bộ Tứ sẽ là nền tảng cho những phát ngôn và hành động cụ thể của các quốc gia thành viên.

Các thành viên Bộ Tứ tiếp tục tăng cường hiện diện ở Biển Đông nhằm đảm bảo tự do hàng hải, hàng không và trật tự dựa trên luật lệ. Tháng 4-2020, lần đầu tiên Australia tập trận với Mỹ ở Biển Đông. Tháng 5-2019, lần đầu tiên Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Philippines tập trận chung trên Biển Đông. Đây là lần đầu tiên Ấn Độ tham gia diễn tập đa phương với Mỹ và đồng minh ở khu vực bên ngoài các diễn tập trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+). Việc Australia và Ấn Độ tham gia tập trận song phương với Mỹ hoặc đa phương với Mỹ ở Biển Đông là bước đi mới và quan trọng, cho thấy các nước tầm trung trong Bộ Tứ tự tin, quyết đoán hơn khi hiện diện trực tiếp ở Biển Đông.

Các nước thành viên Bộ Tứ cũng tăng cường hợp tác nâng cao năng lực biển cho các nước khu vực. Hợp tác nâng cao năng lực là lĩnh vực mà các thành viên Bộ Tứ đã, đang và sẽ tiếp tục duy trì, nhất là với Việt Nam, Philippines và Indonesia. Các lĩnh vực chủ yếu bao gồm: Tín dụng ưu đãi quốc phòng, huấn luyện quân nhân cả về phần cứng và phần mềm, bảo trì và sửa chữa vũ khí (Ấn Độ); hỗ trợ cung cấp trang thiết bị như tàu tuần tra, chấp pháp biển (Nhật Bản, Mỹ); hỗ trợ học bổng đào tạo nguồn nhân lực về luật biển, sĩ quan (Australia, Ấn Độ); thăm viếng hải quân, thao diễn, hợp tác chống cướp biển, khủng bố, cứu hộ, cứu nạn, xử lý sự cố tràn dầu (Ấn Độ, Nhật Bản, Australia); Đối thoại chiến lược biển song phương (Ấn Độ, Australia, Nhật Bản); kinh tế biển xanh và quản lý vùng bờ (Ấn Độ, Nhật Bản, Australia); hợp tác thăm dò và khai thác dầu khí (Ấn Độ, Nhật Bản, Australia); và phát triển cơ sở hạ tầng cảng biển (Ấn Độ).

Đầu năm nay, trong tuyên bố chung được đưa ra sau Hội nghị Ngoại trưởng các nước Bộ Tứ, với sự tham dự của Ngoại trưởng Australia Marise Payne, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar và Ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi tại Melbourne (Australia), các bên cũng tiếp tục khẳng định luật pháp quốc tế, hòa bình và an ninh trong lĩnh vực hàng hải là nền tảng cho sự phát triển và thịnh vượng của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Các chuyên gia quốc tế đánh giá, Bộ Tứ đang khẳng định quyết tâm tăng cường tham gia sâu rộng với các đối tác trong khu vực, bao gồm thông qua nâng cao năng lực và hỗ trợ kỹ thuật, để tăng cường nhận thức về lĩnh vực hàng hải; bảo vệ khả năng của các đối tác này trong việc phát triển các nguồn tài nguyên ngoài khơi phù hợp với UNCLOS; đảm bảo tự do hàng hải và hàng không; chống lại các thách thức như đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và không được kiểm soát; thúc đẩy sự an toàn và an ninh của các tuyến thông tin liên lạc trên biển.

Thanh Trúc