Sinh ra và lớn lên ở xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, đến tuổi lập gia đình, Sùng Phà Sủi theo chồng về làm dâu ở bản Tống Thượng. Đây là bản khó khăn nhất xã Nậm Đét, nằm trên ngọn núi cao, quanh năm mây mù giăng phủ, người dân chủ yếu là dân tộc Phù Lá. Hơn 30 năm trước, Sùng Phà Sủi là người duy nhất biết chữ trong bản. Sau một năm về làm dâu, chị đã được giao làm Trưởng bản Tống Thượng.

Chị nói: “Lúc bấy giờ trong đầu tôi luôn mong muốn giúp bà con Tống Thượng đủ lương thực ăn quanh năm, không còn lo đói nữa”. Muốn trồng cây lúa thì nước là thứ cần thiết nhất, nghĩ là làm, Sùng Phà Sủi vào rừng, leo lên ngọn núi cao tìm nguồn nước, rồi vỡ đất, khai hoang trên sườn núi. Người Phù Lá ở bản Tống Thượng ngày đó chỉ quanh quẩn với giống lúa địa phương. Ở nơi nhiều sương mù hơn ánh nắng mặt trời ấy, hạt lúa gieo vào đất, mầm chỉ lép kẹp. Mọi người ở bản nói với Sủi rằng: “Mất công, mất của, gieo mầm cũng làm mồi cho trâu ăn thôi”.

Nữ Trưởng bản không tin vào những lời nói đó, và chị càng quyết tâm thay đổi, trước hết từ chính gia đình mình. Sùng Phà Sủi và chồng là những người tiên phong gieo giống lúa lai mới. Trời không phụ lòng người, những thửa ruộng của nhà Sủi ngày càng xanh tốt, trổ đòng và cho những bông lúa trĩu hạt. Cùng một mảnh ruộng, trước kia gieo giống lúa cũ, chỉ thu hoạch về được 1 bao, thì với giống lúa lai mới, chị thu về được 3 bao. Những năm liên tiếp sau đó, trong nhà chị có của ăn của để và cất được ngôi nhà ngói đầu tiên ở Tống Thượng. Đến lúc đó, bà con trong bản tới xem tận mắt thấy đống lúa vun có ngọn, sờ tận tay hạt lúa căng mẩy, mới thật tin là Sủi làm được. 

Rồi cứ thế, đôi vợ chồng Sủi hướng dẫn và cùng làm với bà con bản Tống Thượng, đưa giống lúa lai vào sản xuất. Dần dần, chị Sủi vận động bà con chuyển từ giống ngô địa phương sang giống ngô lai cho năng suất cao. Bản Tống Thượng từ ngày ấy dần dần đẩy lùi được cái đói, cuộc sống có nhiều thay đổi. Tống Thượng hiện tại có 74 hộ, trong đó, 11 hộ giàu, 23 hộ khá, nhiều hộ thu nhập bình quân vài chục triệu một năm. Từ năm 2013 đến nay, cả bản đã có hơn 20 hộ thoát nghèo, còn lại 30 hộ nghèo.

Bản Tống Thượng, ngoài đói nghèo còn tồn tại nhiều tập tục lạc hậu. Đàn ông Phù Lá đến tuổi dựng vợ rồi nhưng vẫn còn nhiều trai tráng trong bản chưa lấy được người thương, hoặc lấy được vợ rồi, thì sau đám cưới, hai vợ chồng cùng nai lưng làm để trả nợ. Có người, đến lúc lên ông, lên bà còn chưa trả nợ hết, cũng bởi hủ tục thách cưới và đám cưới rườm rà. Ở đám cưới của đồng bào Phù Lá, để đón được cô dâu về, nhà trai phải 8 lần đến nhà gái làm lễ. Mỗi lễ đều phải vài chục lít rượu, vài chục cân thịt, gạo, đậu, ngoài ra còn trang sức bằng bạc và tiền mặt.

Năm 2014, chuyển sang vai trò làm Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Nậm Đét, Sùng Phà Sủi lại bắt tay vào nhiệm vụ mới chị tự đặt ra cho mình, đó là “cởi trói” hủ tục thách cưới cao để đám cưới tiết kiệm, văn minh. Nhưng theo chị Sủi thì nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết mới là bài toán khó giải quyết. Xác định rõ tuyên truyền là chủ yếu, Sùng Phà Sủi không quản mưa nắng, ban ngày không gặp được thì chuyển sang buổi tối để gặp gỡ bà con giải thích, tuyên truyền. Nở nụ cười hồn hậu trên môi, chị nói: “Bà con tin tưởng mình, nghe mình nói, làm theo lời mình nói, làm theo việc mình làm, đó chính là động lực để mình tiến về phía trước”. 

Đã qua 30 năm, Sùng Phà Sủi gắn bó và làm thay đổi cuộc sống của bà con Tống Thượng. Với tất cả những cống hiến đó, Sùng Phà Sủi đã vinh dự được góp mặt trong Lễ tuyên dương người có uy tín, nhân sĩ trí thức và doanh nhân tiêu biểu dân tộc thiểu số toàn quốc năm 2017. Cũng trong Lễ tuyên dương, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến nói: “Người có uy tín hoạt động vì sự tin cậy của cộng đồng, thù lao chưa tương xứng với công sức họ đã bỏ ra”. Bộ trưởng đã nhắc đến một số trường hợp điển hình, trong đó có Sùng Phà Sủi.

Thùy Trang