Vốn là lính Biên phòng, gắn bó với biển, đảo nên các ca khúc của nhạc sĩ Xuân Nhật luôn hướng về đề tài biển, đảo của quê hương, trong đó, ông dành phần nhiều tình cảm cho mảnh đất Quảng Ninh. Nhạc sĩ Xuân Nhật, tên thật là Nguyễn Xuân Nhật, sinh năm 1956, ở tổ 4, khu 10, phường Trần Hưng Đạo, thành phố Hạ Long. Xuất thân từ gia đình nông dân nghèo ở Hà Tĩnh, năm 18 tuổi, nhạc sĩ Xuân Nhật lên đường đi bộ đội và đóng quân tại Đồn Biên phòng Cửa Ông.

Năm 1976, ông xuất ngũ và công tác tại Hội Văn học nghệ thuật thành phố Hạ Long. Vốn yêu văn nghệ từ khi còn trẻ, khi về làm công tác văn học nghệ thuật, ông có dịp tiếp xúc với nhiều ca sĩ, nhạc sĩ. Vậy là tình yêu đó lại có dịp “đơm hoa” thành trái ngọt. Được giao tiếp, được sống gần gũi với các văn nghệ sĩ, nhạc sĩ, ông càng say mê học hát và sáng tác. 

Thời gian này, ông cũng được các bậc đàn anh trong âm nhạc, như nhạc sĩ Quang Thọ, Xuân Oanh, Đỗ Hòa An... quan tâm bồi dưỡng. Bước ngoặt tạo nên sự thành công của ông, đó là vào năm 1996, khi ông sáng tác bài “Huyền thoại Hạ Long”, phỏng thơ Hạnh Như. Với bài hát này, ông được giới nhạc sĩ đánh giá rất cao. Sau lần đó, ông được Bộ Văn hóa và Hội Nhạc sĩ Việt Nam làm một đĩa ca nhạc về các sáng tác của ông. Sau thành công này, ông được gia đình, bạn bè, anh em động viên đi học lớp sáng tác.

Vậy là không ngại khó, ngại khổ, ông lặn lội lên tận Hà Nội học trường Đại học Âm nhạc Việt Nam, khoa Sáng tác từ năm 1996 đến năm 2000. Sau  khi có được những kiến thức nền tảng về âm nhạc, nhạc lý, nhạc sĩ Xuân Nhật được điều động về Hội Văn học nghệ thuật Quảng Ninh với vai trò là Chi hội trưởng Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Quảng Ninh.

Lòng say mê nghệ thuật đã giúp ông lao động miệt mài trên những nẻo biên giới, hải đảo của quê hương thân yêu này. Nhạc sĩ Xuân Nhật có mặt trong hầu hết các mùa hội diễn nghệ thuật, khi là tác giả, khi ngồi ghế giám khảo. Xuân Nhật không nề hà sáng tác "ngành ca, địa phương ca" khi được yêu cầu. Ngôn ngữ ca khúc thường giản dị, dễ thuộc, dễ hát. Công an, Quân đội, đường sắt, các ngành kinh tế, xã hội... đều nhờ ông sáng tác và dàn dựng các ca khúc về ngành mình. Ông đã có hàng chục ca khúc viết về biển, đảo.

Chỉ tính riêng từ năm 2007 đến nay, vừa sáng tác nhạc và lời, vừa phổ nhạc thơ của các tác giả viết về biển, đảo ở Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa..., ông đã cho ra mắt 58 ca khúc. Nhiều ca khúc như: “Cửa ngõ miền Tây”, “Quan Lạn bến rừng chiều nay”, “Cánh én bay”, “Thành phố Hạ Long”, “Đồ Sơn em đợi”, “Em gái Cô Tô”, “Huyền thoại Hạ Long”, “Điện ra đảo”, “Đá hát động Thiên Cung”... thực sự đã nói giúp người dân miền biển, đảo những tình cảm tốt đẹp và niềm tự hào về quê hương.

Những ca khúc viết về biển, đảo ấy cũng đã đem lại cho ông nhiều thành công trong sự nghiệp: “Quan Lạn bến rừng chiều nay” đã đoạt giải A cuộc vận động sáng tác các tác phẩm văn học nghệ thuật, báo chí về chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; ca khúc “Điện ra đảo” nói về tình cảm của ngư dân đánh cá trên khơi cũng đạt giải cao trong cuộc thi tìm hiểu về truyền thống vùng mỏ Quảng Ninh. 

Những tác phẩm của ông lần lượt ra đời và được các nhạc sĩ, đông đảo anh em giới văn nghệ sĩ ở Quảng Ninh và cả nước yêu thích. Nhiều ca khúc của ông được lựa chọn và làm tuyển tập giới thiệu về con người, địa danh trong tỉnh Quảng Ninh như Quan Lạn, Cô Tô, Móng Cái, Hải Hà... Có những tác phẩm như: “Đảo xa biển nhớ”, “Tuổi trẻ trên biển quê hương”... tạo nên nghệ thuật và mang đậm dấu ấn về biển, đảo của tác giả.

Ai từng một lần nghe ca khúc “Huyền thoại Hạ Long”, mới thấy hết cái tài tình của nhạc sĩ Xuân Nhật. Bài hát là câu chuyện kể về một cô gái trên trời, do quá say mê với mảnh đất, biển đảo Hạ Long nên đã ở lại và trở thành những hòn đảo, bãi cát đẹp ở Hạ Long. Đoạn I của bài hát đặt ra câu hỏi day dứt: “Núi Gà Chọi chôn chân trên sóng, Vịnh thành tên Hạ Long, Hạ Long ơi...”. Đặc biệt, bài hát này đã được nhiều ca sĩ thể hiện như Hồ Quỳnh Hương, Tóc Tiên, Tân Nhàn... Không chỉ vậy, ca khúc “Huyền thoại Hạ Long” còn được trình diễn ở nhiều lễ hội lớn của tỉnh, Trung ương và được phát trên các kênh VOV, VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam. Ông bảo, đó là phần thưởng quý giá nhất đối với người sáng tác.

Hầu hết trong các tác phẩm của mình, tác giả Xuân Nhật thường dùng những giai điệu “mềm” và giai điệu vang trầm lớn, để tạo nên nét mới khỏe khoắn nhưng cũng rất nhẹ nhàng. Các ca khúc của ông ngắn gọn, mượt mà như đôi mắt của biển cả và êm dịu như lòng biển khơi xa thẳm... 

Không chỉ thành công khi viết về biển đảo, nhắc đến Xuân Nhật không thể không kể tới các bài hát viết về miền biên cương với các ca khúc như: “Tiếng hát giữa rừng biên cương”, "Lời ru biên cương", "Đồn biên phòng", "Bên bếp lửa vùng biên", “Đợi anh cô gái biên cương”... Những ca khúc ấy đã theo chân các chiến sĩ văn hóa vang lên khắp các nẻo đường biên cương Tổ quốc, làm ấm lòng dân bản và các chiến sĩ canh giữ sự bình yên nơi biên giới. 

Trên cương vị là Chủ nhiệm Hội Nhạc sĩ Quảng Ninh, nhạc sĩ Xuân Nhật đã cùng đồng hành với các nhạc sĩ ở tỉnh sáng tác miệt mài, không ngừng nghỉ để tạo ra những tình khúc về con người, đất nước nơi vùng cửa biển của Tổ quốc thân yêu này. Dù đã ngoài 60 tuổi, nhưng nhạc sĩ Xuân Nhật luôn luôn có niềm đam mê với các ca khúc về biển, đảo quê hương, đưa những giai điệu, lời ca lan tỏa, góp phần ngợi ca và xây dựng quê hương, đất nước đẹp giàu.

Long Vũ