Xã Tà Xùa phía Bắc giáp xã  Bản Mù, huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái; phía Nam giáp Phiêng Ban, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La; phía Đông giáp xã Suối Tọ và Suối Bau, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La; phía Tây giáp xã Làng Chếu và Xím Vàng, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La. Tổng diện tích toàn xã là 4.996,6ha, có các bản Tà Xùa A, Tà Xùa C, Khe Cải, Mống Vàng, Chung Trinh, Bẹ, Trò A, Trò B.                                            

Đi sâu vào bản Tà Xùa, đập vào mắt chúng tôi là những cây chè đầu tiên, thân cây mốc trắng lốm đốm từng mảng xù xì. Rêu từ cành cây mọc dài rũ xuống như ở rừng nguyên sinh. Những gốc cây chè hai người ôm mới trọn vòng, chắc phải mất rất nhiều năm mới được ngần đó. Chúng tôi như mê đi rồi không ai bảo ai đều leo lên cây chè, ôm lấy những cành to như bắp đùi người lớn, ngắt những đọt chè non mơn mởn đặt lên đầu lưỡi nhấm nhấm vị chát ngái của búp trà.

Thế là cuối cùng tôi cũng thỏa ước nguyện được chạm tay vào cây chè cổ thụ, bứt những đọt lá non một tôm hai lá; hái những quả trà xanh tròn đút túi mang về làm kỷ niệm và những bông hoa trà trắng muốt cánh hoa khum khum ôm lấy những nhụy vàng bé xíu tỏa ra một mùi hương ngào ngạt lạ lẫm. Chúng tôi đi từ cánh rừng này sang cánh rừng khác, đâu đâu cũng là những cây chè mốc trắng, cành lá sum suê và đặc biệt, hoa trà trắng muốt như nói với chúng tôi rằng: Các bạn là những người may mắn nhất, bởi chỉ thời gian này, hoa trà mới khoe mình tỏa hương mà thôi.

Mặt trời đứng bóng. Đã thấm mệt, chúng tôi theo chân vợ chồng anh Phạm Vũ Khánh, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Trà và đặc sản Tây Bắc nghỉ ăn cơm ở nhà một người dân trong bản. Câu chuyện xung quanh mâm cơm thật rôm rả, ai nấy đều vui vì được đến một vùng nguyên liệu quý của thứ trà Shan đặc sản núi rừng Tây Bắc. Dân tộc Mông sinh sống rải rác trên núi, từ độ cao 1.000m trở lên. Phong tục, tập quán của họ gần như giữ nguyên từ xưa. Phụ nữ Mông vẫn ăn vận váy áo truyền thống, chỉ nam giới mới mặc đồ dưới xuôi.

Dọc đường đi men theo rừng trà cổ, chị Thắm, Tổng Giám đốc Công ty Chè và đặc sản Tây Bắc có nói với chúng tôi: Công ty chuẩn bị ra mắt sản phẩm rượu Hang Chú, thứ rượu được nấu từ mầm thóc ủ men lá có hương vị vô cùng đặc biệt, nhất là sau khi uống không bị đau đầu. Tôi hỏi chị về địa danh Hang Chú, được chị giải thích, "chú" là con hổ. Chị bảo, xưa Hang Chú nhiều hổ lắm, đêm đêm tiếng hổ "ườm" vang vọng núi rừng, xẩm tối không ai dám ra khỏi nhà.

Theo chân chị Thắm, đoàn chúng tôi lên xe ngược tiếp gần 50km đường núi ngoắt ngoéo thì đến trung tâm xã Hang Chú (huyện Bắc Yên, Sơn La). Tại trụ sở UBND, chúng tôi được Chủ tịch xã Mùa Páo Tủa và Bí thư Hạng A Dúa tiếp đón. Các anh kể cho nghe về đời sống của bà con còn rất nhiều vất vả; đường sá tuy được Nhà nước hỗ trợ mở nhiều nhưng vẫn chưa thuận tiện để đi lại. Tỉnh, huyện và các doanh nghiệp đang bắt tay xây dựng những đề án xóa đói giảm nghèo, nhất là đưa những đặc sản của vùng lên làm thế mạnh, làm “sản phẩm” du lịch.

Ánh chiều đã xế, chúng tôi ghé thăm gia đình bác Giàng Khua Nếnh, người có kinh nghiệm nấu rượu hàng chục năm. Gia đình bác thuộc hộ kinh tế khá của xã, nhà có xe máy, vô tuyến cùng nhiều vật dụng điện tử khác. Bác nhiệt tình đưa chúng tôi tham quan quy trình trưng cất rượu, chỉ cho chúng tôi xem thóc đang được ủ men thế nào, thứ men lá bí quyết của người Mông có hạt pia và một số loại lá khác được ủ trong 28 ngày rồi mới đem ra nấu. Nồi trưng cất rượu đang tỏa khói nghi ngút, mùi thơm của rượu lan khắp căn nhà rộng đến 60m2. Mời chúng tôi những chén rượu mới chảy ra từ ống tre nhỏ nối từ nồi trưng, bác Nếnh bảo, rượu mầm thóc Hang Chú nấu bằng mó nước ngọt nhất vùng đấy.

Thứ rượu nước một cay nồng khiến chúng tôi nhăn mặt, cảm giác bỏng rát lưỡi, nhưng khi trôi qua cổ liền thấy người ấm sực chứ không thấy sốc như những thứ rượu nặng khác chúng tôi vẫn uống ở nhà. Bác chủ nhà cười ha hả, nói: “Cứ uống đi, đàn bà, con gái ở đây uống vui cũng được chục bát đấy. Đây là thứ rượu ngày xưa cô Mị trong tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" uống hết bát này đến bát khác đấy”.

Nghe tới đây, chúng tôi mới chợt nhớ đến những nhân vật A Phủ, Mị, A Sử, Thống lý Pá Tra của nhà văn Tô Hoài. Hỏi thêm bác chủ nhà về chuyện xưa, bác nói: “Lúc nãy qua xã, các chú gặp Chủ tịch Mùa Páo Tủa chính là cháu gọi Mùa Chống Lầu là ông nội đấy. Mùa Chống Lầu là tên thật của Thống lý Pá Tra đó”. Một Hang Chú, Hồng Ngài xưa dần hiện ra theo lời kể của bác chủ nhà...

Mặt trời xuống đã thấp lắm rồi, đường núi thì hiểm trở. Chúng tôi chia tay bác Giàng Qua Nếnh, chia tay bà con trong ánh tà dương tĩnh mịch núi rừng Tây Bắc. Đỉnh Tà Xùa đã bị mây bao phủ không còn trong tầm mắt, tiếng anh Khánh thì thầm những trăn trở, cố làm sao để đưa được những đặc sản của vùng ra thị trường cho bà con thêm việc làm, thêm thu nhập, cuộc sống sẽ khá hơn chứ nhìn bọn trẻ con thấy buồn quá.

Xe xuống Bắc Yên thẳng hướng về Hà Nội, chúng tôi thiếp đi vì một ngày dài vất vả đường xa, nhưng một phần nào đó trong lòng chúng tôi như vẫn đang ở lại núi cao. Chúng tôi sẽ nói về những cây chè cổ thụ mốc meo năm tháng, sẽ kể về rừng táo mèo với cô giáo trẻ dưới xuôi mang con chữ đến cho trẻ con bản núi, sẽ tâm sự với bạn, rượu Hang Chú vẫn vẹn nguyên hương vị như bát rượu Mị uống năm nào.

Nguyễn Quốc Dũng