Nguyên nhân lỗ mà EVN đưa ra là giá nhiên liệu để sản xuất điện (than, dầu, khí...) tăng vọt từ đầu năm, nhất là giá than nhập khẩu đã tăng gấp 2 lần, giá than trong nước cũng tăng 63%, đẩy chi phí sản xuất điện tăng cao.

Tuy nhiên, điều khiến dư luận khó hiểu là doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ của EVN trong 6 tháng đầu năm tăng khoảng 400 tỷ đồng so cùng kỳ năm ngoái nhưng lợi nhuận gộp của EVN lại giảm hơn 4.200 tỷ đồng. Thực tế, trong năm 2021 - thời điểm giá nhiên liệu tăng rất mạnh (giá than nhập khẩu có thời điểm tăng 300%) nhưng EVN vẫn báo lãi tới 18.000 tỷ đồng.

Lãnh đạo EVN lý giải chi phí thực tế cho giá bán lẻ điện bình quân năm 2022 đã tăng lên mức 1.915,59 đồng/kWh, nhưng giá bán lẻ điện bình quân hiện chỉ 1.864,44 đồng/kWh (áp dụng từ năm 2019 đến nay), khiến chi phí đầu vào đã cao hơn 2,74% so với giá điện kinh doanh.

Dư luận cho rằng, việc đưa ra thông tin khó khăn tài chính là động thái để ngành điện xin tăng giá điện thời gian tới. Theo quy định hiện hành, các chi phí đầu vào phải tăng từ 3% trở lên ngành điện mới được tăng giá điện.

Thế nhưng, mới đây, Bộ Công thương đã đưa ra dự thảo quyết định cho phép EVN được tăng giá điện sinh hoạt khi các chi phí đầu vào biến động, làm giá bán lẻ bình quân tăng từ 1% trở lên. Đồng thời, đề xuất biểu giá bán lẻ điện mới rút gọn còn 5 hoặc 4 bậc thay vì 6 bậc như hiện nay; bậc thang rẻ nhất tính cho hộ gia đình dùng dưới 100 kWh thay cho mức 50 kWh hiện hành; mức giá điện sinh hoạt cao nhất hơn 3.300 đồng/kWh.

Nhiều chuyên gia kinh tế quan ngại, giá điện tăng vào thời điểm này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân và có thể gây lạm phát. Trong thời gian qua, EVN đã nhiều lần trấn an dư luận về việc chưa đề xuất tăng giá điện. Tuy vậy, Bộ Công thương nhận định, EVN sẽ khó cân đối trong các năm tiếp theo nếu giá nhiên liệu đầu vào vẫn tăng. Việc không tăng giá điện có thể chỉ ở năm 2022, trong năm 2023 EVN sẽ phải tăng giá điện để đáp ứng cân đối tài chính và năng lực.

Bên cạnh đó, việc tăng giá bán điện hợp lý giúp doanh nghiệp, hộ tiêu dùng cân đối sử dụng điện tiết kiệm, thay đổi công nghệ để thích ứng, giảm chi phí, tiến đến thị trường giá điện cạnh tranh.

Các chuyên gia cho rằng, thời gian gần đây, nguồn điện khá dồi dào, thậm chí dư thừa khi nhiều dự án điện mặt trời, điện gió không thể chạy hết công suất. Trong bối cảnh giá nhiều mặt hàng thiết yếu, nguyên liệu đầu vào tăng cao, gây lạm phát thì cho phép tăng giá điện vào thời điểm này sẽ càng gây khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống nhân dân.

Mặt khác, EVN cần minh bạch các chi phí, lời lãi trong sản xuất, mua bán điện. Trường hợp cơ quan quản lý muốn thả lỏng điều kiện tăng giá điện thì cần áp dụng cơ chế điều hành giá điện linh hoạt theo cơ chế thị trường như đang áp dụng với xăng dầu. Tức khi giá đầu vào tăng cao, ngành điện có quyền tăng giá bán lẻ nhưng khi giá đầu vào giảm thì phải ngay lập tức giảm. Trong khi bấy lâu nay, giá điện ở nước ta chỉ có tăng không giảm.

EVN hiện chiếm thị phần trên 46%, nếu cứ viện cớ lỗ để tăng giá là bất hợp lý, gây bức xúc trong dư luận. Về lâu dài, Chính phủ cần sớm thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Trong đó, có thể nhân rộng mô hình nhà đầu tư bán thẳng điện cho nhà máy tiêu thụ mà không thông qua EVN; sửa Luật Điện lực để tư nhân có thể được đầu tư vào phân khúc truyền tải điện… Khi đó, việc đưa giá điện về sát thực tế, cạnh tranh hơn hoàn toàn khả thi.

Thanh Thảo