Biên phòng - Rượu từ lâu đã là một phần trong cuộc sống của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS). Tuy nhiên, hiện nay, tình trạng “nhà nhà uống rượu, người người uống rượu” ở vùng DTTS đã và đang gây nên những tác động tiêu cực đến sức khỏe của người dân, gây ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS và miền núi.
Tại hội thảo chia sẻ thông tin về tình hình sử dụng rượu, bia ở vùng DTTS do Ủy ban Dân tộc phối hợp với Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức mới đây, Thạc sĩ Trần Quốc Bảo, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, phân tích sơ bộ về tình hình sử dụng rượu, bia trong các nhóm đồng bào DTTS theo đó, tỉ lệ uống ở mức nguy hại ở vùng DTTS đang gia tăng qua các năm. Đặc biệt, ở vùng DTTS, tỉ lệ sử dụng rượu, bia ở cả nam và nữ luôn cao hơn so với dân tộc Kinh.
Theo nghiên cứu của Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, tỉ lệ uống rượu ở nam giới người dân tộc Nùng là 76,2%; dân tộc Dao là 80,8%, dân tộc Mường là 84,1%; dân tộc Tày là 85,7%. Trong khi đó, rượu, bia là chất nguy hại với sức khỏe, có thể gây rối loạn thần kinh, gây ung thư, bệnh tim mạch, đái tháo đường, bệnh tiêu hóa, tổn thương hệ miễn dịch.
“Rượu, bia đang từng ngày góp phần làm tăng các nguy cơ mắc bệnh mạn tính (ung thư, tim mạch), gây tổn thương cấp tính hoặc lâu dài về thể chất (tổn thương gan, xơ gan, bệnh tim mạch…), hay tâm thần (trầm cảm, loạn thần…). Đặc biệt, tai nạn do người sử dụng rượu, bia gây ra luôn nằm trong số những tai nạn thảm khốc nhất” - Thạc sĩ Bảo chia sẻ.
Ở khía cạnh xã hội học, bà Vũ Thị Minh Hạnh, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế, thông tin thêm một điều rất đáng lưu ý là người DTTS hiện nay có tỉ lệ sử dụng rượu, bia cao hơn người dân tộc Kinh, do vậy, họ phải chịu ảnh hưởng của rượu, bia mạnh hơn. Bà Hạnh cho rằng, nếu chúng ta không kiểm soát vấn đề này, thì bất bình đẳng xã hội ở khu vực này ngày càng gia tăng, bởi phụ nữ, trẻ em, những người có trình độ học vấn thấp thường rơi vào nhóm người DTTS.
Theo báo cáo Tổng quan y tế 2015 của Bộ Y tế, Việt Nam chi bình quân tiêu thụ bia, rượu hơn 3 tỷ USD/năm (khoảng 1,8% GDP), bằng gần 3% thu ngân sách cả nước. Nếu số tiền mua rượu bia này dùng để mua sữa, thì trẻ em ở các hộ nghèo sẽ được uống khoảng 122 cốc sữa/năm thay vì 1 cốc/năm như hiện nay.
Tình trạng sử dụng rượu, bia đang có xu hướng trẻ hóa ở vùng DTTS mà theo bà Vũ Thị Minh Hạnh thì não bộ của con người chỉ thực sự phát triển một cách đầy đủ khi 25 tuổi. Nếu sử dụng rượu, bia trước độ tuổi này sẽ tác động đến trí tuệ, sức khỏe tinh thần, hệ thần kinh của các em sau này. Trong khi đó, một số phong tục, tập quán của đồng bào DTTS cho trẻ em uống rượu và tiếp xúc với rượu từ rất sớm.
Bà Vũ Thị Minh Hạnh chia sẻ thêm, ở độ tuổi chưa trưởng thành, người sử dụng rượu, bia rất dễ gây tổn thương, dễ tự sát hoặc quan hệ tình dục không có kiểm soát, suy giảm sự tập trung… Nguy hại hơn, tuổi vị thành niên sử dụng rượu, bia nhiều cũng dự báo cho một nguồn nhân lực chất lượng thấp về mặt trí lực lẫn thể lực...
Ở khía cạnh khác, việc lạm dụng rượu, bia không chỉ có những tác động tiêu cực đến vấn đề sức khỏe, vấn đề xã hội, mà còn có mối quan hệ “mật thiết” với tình trạng nghèo đói. Theo thạc sĩ, bác sĩ Phạm Hoàng Anh, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam: “Qua nghiên cứu ảnh hưởng của việc sử dụng rượu, bia tới đói nghèo ở Việt Nam từ 9.400 gia đình, chúng tôi nhận thấy các gia đình sử dụng thường xuyên rượu, bia ở Việt Nam đều tập trung ở vùng nông thôn, vùng khó khăn và vùng DTTS. Nghiên cứu của chúng tôi cũng cho thấy, chi tiêu cơ bản (thực phẩm, y tế và giáo dục) ở các hộ có người uống rượu, bia luôn thấp hơn so với các hộ khác ở hầu hết các nhóm chi tiêu”.
Theo nghiên cứu độc lập của tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, sự chênh lệch thể hiện rõ ràng nhất trong chi tiêu y tế và giáo dục ở các nhóm nghèo, hộ DTTS. Chi tiêu trên đầu người cho giáo dục và y tế ở các hộ có sử dụng rượu, bia chỉ bằng 48% và 60% so với hộ không có người sử dụng rượu, bia.
Để giảm thiểu thấp nhất hậu quả mà rượu, bia gây ra ở vùng DTTS, bà Phạm Thị Hoàng Anh cho rằng, cần phải đẩy mạnh truyền thông về tác hại của rượu, bia đối với sức khỏe và gánh nặng kinh tế của sử dụng rượu, bia đối với hộ gia đình, tập trung cho vùng nông thôn và DTTS. Việc phòng chống tác hại của lạm dụng rượu, bia cần được lồng ghép vào các chương trình bình đẳng giới và xóa đói giảm nghèo…
Ông Phan Văn Hùng, Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc cho biết: “Thực tế, rượu từ lâu đã là một phần trong cuộc sống của người dân vùng DTTS. Hiện đã có nhiều văn bản, quy định về phòng chống tác hại của lạm dụng rượu, bia. Nếu từng cơ quan, làng xã, bản làng có thêm quy định, có hương ước của riêng mình, thì vấn đề phòng chống sẽ hiệu quả hơn”.
Theo ông Hùng, về lâu dài, cần sớm ban hành Luật Phòng chống tác hại của bia, rượu, đồng thời đẩy mạnh truyền thông, thông tin mạnh mẽ tác hại của rượu, bia ở vùng DTTS. Một vấn đề quan trọng là cần quản lý thị trường rượu, bia chặt hơn ở khu vực này. Đặc biệt là các loại rượu tự nấu, tránh tình trạng mua bán dễ dàng và tràn lan như hiện nay.
Bình Minh
