Làng nghề độc đáo

Làng Kim Bồng (tên cũ là Kim Bồng Châu) được biết đến là nơi hình thành nghề thủ công nổi tiếng. Tổ tiên nghề mộc Kim Bồng vốn từ khắp nơi của đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, đặc biệt là vùng Thanh - Nghệ Tĩnh hội tụ vào làm ăn sinh sống từ thế kỷ 15 bắt đầu từ những ngôi nhà tranh, tre cổ truyền đến những ngôi nhà khung gỗ thông thường “Tam gian nhị hạ”, rồi đến các tiện nghi đồ dùng trong gia đình, phương tiện giao thông như ghe, thuyền.

Từ cuối thế kỷ 16 đến thế kỷ 17, với nhiều yếu tố thuận lợi, Hội An trở thành một đô thị thương cảng ngoại thương quan trọng ở Xứ Đàng Trong - Việt Nam, nhờ vậy, các nghề thủ công truyền thống ở đây có điều kiện phát triển mạnh mẽ, đáp ứng các yêu cầu sinh hoạt đô thị hương cảng, trong đó, đáng kể có nghề mộc Kim Bồng. Nghề mộc Kim Bồng đã có cơ may phát triển phục vụ nhu cầu xây dựng các công trình kiến trúc đô thị, tôn giáo - tín ngưỡng, làm đồ mộc dân dụng và đóng thuyền, trong đó có các loại thuyền buôn đường xa, trọng tải lớn.

Các thế hệ thợ mộc Kim Bồng cùng các thợ thủ công các nghề truyền thống như nghề nề, dệt chiếu, ươm tơ dệt lụa, nhuộm chàm... trên địa bàn đã góp phần tạo lập và bảo tồn văn hóa truyền thống của Hội An hàng trăm năm qua. Và trong tiến trình phát triển đó, đến nay, làng mộc Kim Bồng đã trở thành địa danh in dấu của một nghề thủ công truyền thống nổi tiếng tại đất Hội An.

Nói là làng nghề mộc, nhưng bên cạnh nghề mộc, người dân trong làng còn có thêm nhiều nghề truyền thống khác được lưu giữ nhiều đời nay như nghề đan lát, dệt chiếu, đóng tàu… Tùy khả năng của tay nghề, mỗi nhà có sản phẩm làm ra vừa để giữ nghề của cha ông, vừa bán các sản phẩm làm ra để cải thiện kinh tế.

Ông Huỳnh Phương Đỏ (sinh năm 1973) - một nghệ nhân của làng Kim Bồng chia sẻ: “Nhà tôi có nhiều anh em làm nghề mộc, tôi theo nghề điêu khắc tượng. Tượng của tôi làm chủ yếu từ gốc tre. Ở đâu có tre già, dù xa, tôi vẫn tìm đến để mua, thậm chí là lên cả Tây Bắc hay những vùng rừng núi sâu khác. Từ những gốc tre được tuyển lựa đảm bảo cả chất lượng lẫn hình hài để tạo ra những hình tượng độc đáo, trong đó, phổ biến nhất là các tượng Phật. Các gốc tre được ngâm bùn 9 tháng để gốc tre mềm ra rồi lại đem phơi nắng 9 ngày, sau đó mới bắt tay vào chế tác. Các pho tượng từ gốc tre rất đẹp, bền, được nhiều du khách ưa chuộng mua về làm kỷ niệm. Mỗi ngày, ngoài tôi, vợ và các con tôi tuy còn nhỏ, nhưng cũng đều tham gia các công đoạn chế tác tượng. Tôi hi vọng, các con tôi sẽ tiếp tục yêu và giữ nghề để nghề chế tác tượng từ gốc tre, rễ tre của Kim Bồng sẽ luôn được truyền giữ muôn đời”.

Thực tế, việc để người dân sống được với nghề truyền thống luôn là bài toán khó nhất, đòi hỏi sự nỗ lực không chỉ của cá nhân, mà còn cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị địa phương. Dịch Covid-19 bùng phát, cả làng nghề mộc Kim Bồng không hoạt động bởi sản phẩm làm ra là để giới thiệu, bán cho du khách, nhưng du khách không đến thì làng “đóng cửa”. Đã có những nỗi lo về việc giữ gìn làng nghề Kim Bồng, khi mà đầu ra cho sản phẩm của làng nghề Kim Bồng ngày càng bị thu hẹp.

Quyết tâm giữ nghề…

Những ngày cuối năm 2022 và đầu năm 2023, du khách đến Hội An ngày càng đông và nhộn nhịp, gần như thời điểm chưa có dịch đã tạo nên động lực mới cho người dân làng Kim Bồng. Nhiều hàng quán, cửa hiệu làng nghề Kim Bồng đã bắt đầu mở cửa trở lại. Việc du khách quay lại khiến các cấp chính quyền thành phố Hội An và xã Cẩm Kim cũng xúc tiến nhiều hoạt động để đưa các làng nghề của địa phương, trong đó có làng nghề mộc Kim Bồng tiếp tục với hành trình giữ gìn, phát huy giá trị nghề truyền thống và người dân có thể “sống khỏe” được bằng nghề.

Ngày 2/2 (nhằm ngày 12 tháng Giêng) vừa qua, UBND xã Cẩm Kim và thành phố Hội An tổ chức Ngày hội làng nghề Kim Bồng. Sau 2 năm gián đoạn vì dịch Covid-19, lễ hội được tái khởi động đã mang lại không khí phấn khởi, sôi động cho làng nghề yên bình bên dòng sông Thu Bồn. Nhân dân trong làng và các vùng lân cận xã Cẩm Kim tập trung, tề tựu tổ chức lễ Giỗ tổ nghề truyền thống Kim Bồng nhằm tưởng nhớ, tri ân các bậc tiền bối đã có công lao khai thiên lập địa dựng làng, lập nghề, để lại một làng nghề có bề dày lịch sử đậm đà bản sắc văn hóa làng xã cho con cháu hôm nay.

Trong các hoạt động của ngày hội quan trọng này, được sự giúp đỡ, chỉ đạo của lãnh đạo và ngành chức năng, thành phố Hội An và UBND xã Cẩm Kim đã tổ chức các hoạt động truyền thống, những nét đẹp văn hóa của nghề mộc gắn với các hoạt động sinh hoạt đời sống thường ngày mà nhiều thế hệ người dân làng Kim Bồng gìn giữ.

Đặc biệt thiêng liêng và được mỗi người dân làng Kim Bồng tôn kính, coi trọng nhất là Lễ cúng tổ nghề mộc diễn ra từ sáng sớm ngày 12 tháng Giêng tại đình Tiền Hiền của làng. Sau Lễ cúng tổ, bà con trong làng tiến về Trung tâm trưng bày làng nghề Kim Bồng để cùng nhau tham gia các hoạt động hội như: Hội đua thuyền, các trò chơi dân gian như bịt mắt đập nêu, cờ tướng, hát bài chòi, tham quan trình diễn và trưng bày các sản phẩm của làng nghề, thưởng thức các món ăn truyền thống của địa phương….

Chia sẻ những suy nghĩ của mình hiện nay, nghệ nhân Phan Xuân Nguyên (45 tuổi) cho biết, từ nhỏ, anh đã theo ông bà học nghề mộc. Lớn lên, cái máu yêu nghề và niềm tự hào về nghề mộc Kim Bồng càng thôi thúc anh sáng tạo, hăng say làm việc. Tuy nhiên, để có được thành công như hôm nay, bản thân anh và nhiều nghệ nhân khác của làng luôn xác định phải giữ nghề, dù khó khăn đến mấy, bởi đây là bản sắc văn hóa truyền thống của làng, qua nhiều đời, đã tạo nên tên tuổi, thương hiệu đối với du khách, bạn bè gần xa.n

Bà Đỗ Thị Bích Thủy, Phó Chủ tịch UBND xã Cẩm Kim chia sẻ: “Các cấp chính quyền cũng đã và đang có nhiều động thái hỗ trợ để làng nghề trở lại như xưa, trước mắt là chào đón, giới thiệu đến du khách tham quan làng nghề, đồng thời từng bước có các cơ chế, chính sách để không ngừng quảng bá, giới thiệu, đưa sản phẩm truyền thống của làng Kim Bồng đến với nhiều thị trường trong và ngoài nước. Về lâu dài, chính quyền xã Cẩm Kim và thành phố Hội An sẽ tiếp tục đồng hành với cộng đồng dân cư, các hiệp thợ để nỗ lực chung tay bảo tồn, mở rộng và phát triển ngành nghề; tập trung vừa duy trì nghề truyền thống, vừa tạo điều kiện để phát triển sinh kế cho người dân làng nghề”.

Trúc Hà