Vừa ra khỏi thị trấn Tiên Yên, xe rẽ theo đường 18C. Qua Yên Than, Phong Dụ (hai xã của huyện Tiên Yên) lướt một vòng cua nhẹ là tới xã Vô Ngại, nghĩa là đã “chạm” đất Bình Liêu, tôi cứ ngỡ tim mình đang bật lên vô vàn tiếng trống. Ký ức hiện về như một cuốn phim đang được quay chậm. Dòng hồi tưởng cứ thôi thúc khiến sống mũi tôi chợt thấy cay cay.

Đường 18C dài 42km nối thị trấn Tiên Yên với thị trấn Bình Liêu và tới tận cửa khẩu Hoàng Mô kể từ khi được nắn cua, hạ dốc và được thảm bê tông nhựa từ năm 2013 đã thực sự làm thay đổi diện mạo vùng núi biên cương này một cách cơ bản. Hai bên đường chốc chốc lại xuất hiện những làng bản sung túc với những căn nhà đổ bê tông mái bằng một hoặc hai, ba tầng. Đã xa rồi những làng bản buồn tênh với những ngôi nhà lẻ loi, tường trình đất, lợp ngói âm dương và xám xịt màu khói bếp. 

Ít phút chạy xe đã tới thị trấn Bình Liêu, tôi chẳng thể nào nhận ra được dãy phố huyện khi xưa nữa. Một thị trấn đàng hoàng, chững chạc và chẳng thua kém một thị trấn nào ở dưới xuôi. Mà có khi còn to, còn rộng hơn nữa. Tôi đứng giữa phố loay hoay tìm vị trí để chụp ảnh núi Cao Xiêm, ngọn núi cao 1.429m này được ví như là “nóc nhà” của tỉnh Quảng Ninh. Dưới nắng chiều từ phía Tây rọi tới, đỉnh Cao Xiêm nhìn nổi bật trên nền trời xanh ngát tựa như một bức tường thành che chở cho thị trấn tuổi hơn 40. Vẻ hùng vĩ ấy mãi tới hôm nay tôi mới cảm nhận được.

Trong tổng diện tích tự nhiên 47.510,5ha, diện tích đất nông nghiệp của huyện rất hẹp, khoảng 7.000ha, chiếm 15,6% tổng diện tích đất đai toàn huyện (trong đó, hơn 4.000ha là đồi cỏ có thể chăn thả đại gia súc, đất trồng lúa và hoa màu hơn 164ha chủ yếu là ruộng bậc thang trải dài theo các thung lũng, sườn dồi, bãi bồi ven sông). Diện tích đất lâm nghiệp của Bình Liêu khoảng 34.683,78ha, chiếm 73% (trong đó, hơn 2.616,65ha là rừng tự nhiên, nhưng lâm sản nghèo kiệt do khai thác quá mức) phù hợp với trồng một số loại cây đặc sản như hồi, quế, trẩu, sở; các loài cây lấy gỗ như sa mộc, thông, keo và một số cây ăn quả.

Thị trấn Bình Liêu được thành lập vào ngày 23-2-1977. Vậy là, chúng tôi lại “tình cờ” có mặt vào đúng dịp thị trấn chào đón “tuổi sinh” của mình. Sau hơn 30 năm, tôi trở lại với nhiều cảm xúc đến khó tin trước diện mạo hôm nay. Hồi trước cứ vào sáng chủ nhật là thị trấn chỉ rặt một màu áo lính. Những anh bộ đội từ trên “chốt” được ngày cấp trên cho phép cùng nhau “pay háng” (đi phố). Họ chỉ có chỗ chơi duy nhất là khu chợ phiên.

Một cái chợ nhỏ, nhỏ đến nỗi nếu gọi to ở đầu chợ thì cuối chợ đã nghe thấy. Giờ “phố” Bình Liêu đã khang trang, rộng rãi lên rất nhiều. Đường phố thênh thang, các tòa nhà trụ sở cơ quan công quyền bề thế ngự giữa trung tâm. Hàng cờ phướn cùng biểu ngữ như tô thêm vẻ huy hoàng. Thị trấn Bình Liêu được chia thành 7 khu và mỗi khu đều có tên gọi bắt đầu từ chữ “Bình”. Đó là các khu phố Bình Đẳng, Bình Công 1 và 2, Bình Quyền, Bình Dân, Bình An, Bình Quân nghe rất ấn tượng. Phải chăng khi đặt những cái tên đó, bà con các dân tộc nơi đây đã gửi vào đó niềm mong muốn của mình?

Tôi cúi đầu ngẫm nghĩ. Hơn 30 năm là quãng thời gian quá dài để cho ngày về lại. Thời gian ấy đủ để cho người ta quên đi chuyện xưa kham khó. Thời gian ấy đủ để cho người ta gây dựng cho mình được một nền tảng bền vững. Với sự đầu  tư theo một tư duy biện chứng là “Hạ tầng đi trước, phát triển theo sau” nên huyện Bình Liêu hiện nay đúng là có một hệ thống giao thông “như trong mơ”.

Tỉnh lộ 341 dài 80km, chạy dọc đường biên giới nối cửa khẩu Hoàng Mô với thành phố Móng Cái, đã chính thức được mang tên là đường 18C và nó đã kéo dài đường quốc lộ này lên tới hơn 121km, giúp huyện miền núi Bình Liêu “vươn” tới “Trung tâm kinh tế cửa khẩu” lớn vào loại nhất nhì nước ta thuận tiện hơn và cũng nhanh hơn. Còn trong toàn huyện thì đường trải nhựa đã tới từng xã. Đường bê tông rộng 1m nối từng thôn bản với nhau. Hệ thống giao thông đó còn kết nối với đường tuần tra biên giới đổ bê tông xi măng rộng 3m, việc đi lại tới mọi thôn bản. Về Bình Liêu hôm nay không khó nhận thấy những cặp vợ chồng người Dao, người Sán Dìu đèo nhau bằng xe máy chạy vù vù. 

Trời đất quả là rất chiều lòng người cho ngày trở lại. Nắng nhẹ, trời xanh đến sững sờ. Hiện lên rõ nét nhất là những ký ức năm xưa. Tôi đã nhận ra chỗ này ngày trước bàn chân tôi đã từng ghi dấu để lại những tháng năm tuổi trẻ. Tôi đã nhận ra mình, trẻ trung, sôi nổi, háo hức và căng tràn sinh lực. Tuổi trẻ qua đi, nhưng kỷ niệm chưa bao giờ xa khuất. Một Bình Liêu của tôi đã và đang vươn mình sánh bước cùng bao miền quê khác. Một Bình Liêu vững vàng. Một Bình Liêu hứa hẹn bởi những tiềm năng du lịch, tiềm năng văn hóa, tiềm năng con người. Một Bình Liêu của tôi, trong tôi và trong mọi người.

Nguyễn Trọng Văn