Theo truyền thông quốc tế, Iran và Saudi Arabia ký kết thỏa thuận khôi phục quan hệ song phương vào cuối tuần trước là “trái ngọt” sau quá trình nỗ lực đàm phán khôi phục quan hệ của hai nước từ tháng 4/2021, cũng như nỗ lực trung gian thúc đẩy của chính quyền Trung Quốc. Kết quả này cũng nhận được sự hoan nghênh rất lớn của hầu hết các quốc gia, tổ chức quốc tế, bao gồm cả các nước Iraq, Oman vốn là những quốc gia từng làm trung gian cho các cuộc đàm phán giữa Iran và Saudi Arbia.

Theo phân tích của các nhà nghiên cứu chính trị quốc tế, sự kiện này là một bước phát triển và cũng là một trong những bước đi theo chiều hướng tích cực giữa hai quốc gia. Không chỉ sẽ chấm dứt 7 năm rạn nứt quan hệ ngoại giao, việc bình thường hóa quan hệ Iran - Saudi Arabia còn phản ánh những tác động trên phạm vi rộng đối với chính trị quốc tế.

Dễ thấy nhất là vẫn còn đó một nhóm các quốc gia có xu hướng thân thiết với Saudi Arabia nhưng đối lập với Iran và Trung Quốc. Vì vậy, việc Iran và Saudi Arabia tiến triển quan hệ tích cực với nỗ lực gắn kết của Trung Quốc chắc chắn sẽ kéo theo nhiều vấn đề ẩn khuất.

Sâu hơn, nhiều học giả chính trị quốc tế cho rằng, Iran và Saudi Arabia là hai cường quốc có tầm ảnh hưởng to lớn ở khu vực Trung Đông và các vùng lân cận. Tuy nhiên, hai quốc gia này lâu nay thường “chống lưng” cho các phe phái đối kháng ở khu vực. Điển hình nhất là cuộc nội chiến Yemen, trong khi Saudi Arabia dẫn đầu liên quân Arab tham chiến hỗ trợ Chính phủ Yemen, thì Iran bị cáo buộc hậu thuẫn cho phiến quân Houthi cát cứ một phần rộng lớn của đất nước đang trải qua thảm họa nhân đạo tồi tệ nhất thế giới này.

Các nhà quan sát chính trị tại Trung Đông cùng chung quan điểm rằng, Iran và Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ không thể nhanh chóng “từ thù thành bạn”, thay vào đó vẫn sẽ là thái độ thận trọng trong mối quan hệ. Bởi Iran vốn đang chịu nhiều “búa rìu” từ các nhóm cường quốc thế giới nên Saudi Arabia chắc chắn sẽ không muốn quá thân thiết với Iran để cùng chung cảnh chịu các lệnh trừng phạt.

Giới chuyên gia cũng chỉ ra rằng, căng thẳng giữa Iran và Saudi Arabia lâu nay luôn ở mức độ cao, nên việc chấm dứt các vấn đề căng thẳng, đối lập chắc chắn sẽ đòi hỏi những nỗ lực bền bỉ trong một khoảng thời gian dài để từng bước đạt được các mục tiêu có lợi ích chung. Dự báo về xu hướng quan hệ Iran - Saudi Arabia, Phó Giáo sư Thomas Juneau, Đại học Ottawa (Canada) cho rằng, thỏa thuận ngày 10/3/2023 vừa qua sẽ chỉ giúp Iran và Saudi Arabia giảm nhiệt căng thẳng, thay vì giải quyết những khác biệt sâu sắc, hay chấm dứt hoàn toàn căng thẳng.

Ở góc độ tích cực, các nhà phân tích cho rằng, quan hệ Iran - Saudi Arabia tiến triển tích cực chắc chắn sẽ làm “giảm nhiệt” các cuộc căng thẳng ở Yemen, Liban, Syria, Iraq… Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho Iran và Saudi Arabia, mà còn tạo ra một môi trường tích cực hơn cho toàn khu vực. Việc Iran và Saudi Arabi khôi phục quan hệ phần nào cho thấy, hai nước đều ngầm thừa nhận những điểm chung trong vấn đề an ninh và hợp tác kinh tế khu vực.

Ở khía cạnh khác, việc hàn gắn quan hệ Iran - Saudi Arabia với sự trung gian của Trung Quốc đã giúp cường quốc này hưởng lợi lớn khi minh chứng được uy tín và vai trò của mình trên toàn khu vực. Việc gắn kết Iran - Saudi Arabia sẽ tạo ra nền tảng căn bản cho các kiến trúc thượng tầng trong các mối quan hệ đan xen phức tạp của toàn khu vực Trung Đông. Đây sẽ là phép thử giữa nội bộ khu vực và giữa Trung Đông với thế giới.

Thanh Trúc