Huyền tích truyền kỳ

Mỗi năm một lần, từ ngày 24 đến ngày 26/9 âm lịch, bà con Lô Lô ở cao nguyên đá lại tổ chức lễ hội rước đuốc. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Hùng Đình Quý, người con rể quý của dân tộc Lô Lô cho biết, theo truyền thuyết, trước đây, vùng đất tổ của dân tộc này bị một dân tộc khác tới xâm lược. Chúng tàn sát người Lô Lô, bắt một số người làm nô lệ và đuổi những người khác phiêu dạt tới các vùng núi xa xôi, hiểm trở.

Dân tộc Lô Lô đã đoàn kết và lập mưu chống trả kẻ thù. Họ thắp nến trên những cặp sừng của hàng trăm con dê, bò, rồi xua chúng chạy tán loạn khắp các đỉnh đồi và rừng cây. Quân địch lầm tưởng có hàng trăm ngàn binh mã tới tấn công đã hoang mang, hoảng sợ rồi tháo chạy. Thừa dịp đó, người Lô Lô đã xông lên truy kích, đánh thắng 99 trận và đuổi chúng ra khỏi bờ cõi của mình.

Các dân tộc anh em nghe tin người Lô Lô thắng trận đã tổ chức cho 99 người ngồi trên lưng ngựa, ôm 99 ngọn đuốc và chuyển động, múa, tạo hình thành 99 con rồng lửa chào mừng thắng lợi. Từ đó về sau, cứ đến cuối tháng 9 âm lịch, bà con dân tộc Lô Lô lại long trọng tổ chức lễ rước đuốc trong ba ngày. Dù là người Lô Lô hoa (Rồng Mể), Lô Lô đen (Nhằng Kò), Lô Lô trắng (Mà Tấy), Lô Lô Xín Cái (Mà Rà), Lô Lô Mèo Vạc (Và Tà), Lô Lô Bảo Lạc-Bảo Lâm (Khế Tố), dù đang sống ở Mèo Vạc, Đồng Văn, Bắc Mê (Hà Giang) hay Bảo Lâm, Bảo Lạc (Cao Bằng), Mường Khương (Lào Cai)… thì đây vẫn được coi là một trong các lễ hội chính của dân tộc này và được các thế hệ người Lô Lô trân trọng, giữ gìn.

Rộn ràng trống hội mừng công

Ngày thứ nhất, bà con cùng nhau mổ thịt gia súc để ăn bữa cơm đoàn kết và đốt đuốc. Sang ngày thứ hai, những trai tài, gái đảm của bản sẽ tham gia thi đấu bò, đấu vật, đua ngựa và ca hát, diễn những trò vui. Ngày thứ ba là dành để chúc mừng cho những người chiến thắng, chúc một năm an hòa, thịnh vượng. Các trò chơi truyền thống đều mang màu sắc quân sự và ý nghĩa khích lệ mọi tầng lớp nhân dân Lô Lô, không kể trẻ già, trai gái cùng tham gia với tâm thế đầy tự hào của một tộc người chiến thắng.

Là một trong những chủ nhân của quốc gia Nam Chiếu cổ đại(*), tự hào là những chủ nhân đầu tiên của vùng đất cực Bắc này, trong ba ngày hội vui, người Lô Lô cũng đem những chiếc trống cổ có niên đại hàng ngàn năm cùng những vũ điệu nguyên sơ ra để trình diễn như một phức điệu đẹp của núi rừng, của lời mừng chiến thắng và cùng cầu mong cho mọi gia đình hạnh phúc, mạnh khỏe… Những cặp trống đồng này có nguồn gốc từ trống đồng Đông Sơn được truyền từ đời này qua đời khác như bảo vật của bản làng.

Trong ba ngày hội, những ngọn đuốc luôn được thắp sáng trong đêm. Giữa những bản làng nhấp nhô quanh triền đá, hàng trăm ngọn đuốc như những đám lân tinh lấp lánh sáng. Lấp lánh như đôi mắt cười vui của những cô gái Lô Lô đang mải cài khăn, quấn váy tham dự trò đấu võ chọn mỹ nữ của những người trai giỏi trong bản. “Dù không có 99 người ngựa xếp hàng và múa tạo hình thành 99 con rồng lửa như cha ông thuở trước, nhưng người Lô Lô nhìn ánh sáng từ ngọn đuốc mà thêm phấn chấn, thêm tin tưởng vào sức mạnh của tình đoàn kết và sức mạnh của chính nghĩa” - Bà Lò Thị Mỷ, xã Sủng Là, huyện Đồng Văn đã nói với chúng tôi như vậy.

Ngoài các hoạt động tập thể như ca hát, nhảy múa và thi đấu thể thao, thì hoạt động được coi là quan trọng nhất là bài khấn của “Lễ rước đuốc” được thầy cúng đọc bằng tiếng Lô Lô cổ trong buổi lễ cúng. Bài khấn đã được Tiến sĩ Lò Giàng Páo, một người con ưu tú của dân tộc Lô Lô hiện đang là Phó Viện trưởng Viện Dân tộc thuộc Ủy ban Dân tộc dịch sang tiếng Việt với lời khấn mộc mạc mà đầy nhân văn: “…Hỡi những người anh em/ Đất tổ bị giày xéo/ Nỗi nhục tính sao đây/ Nóng lòng như lửa đốt/ Hỡi ông bà tổ tiên/ Hãy phù hộ con cháu/ Phép lạ cho muôn người/ Đuổi lũ giặc cướp đất/ Cuối cùng tìm ra kế/ Thắp nến gắn vào sừng/ Những chú bò, chú dê/ Để đánh lừa kẻ địch…”.

Điều đáng mừng là hầu hết bà con đều thuộc lòng bài khấn và thuộc câu chuyện mang huyền tích lịch sử của dân tộc mình. Những ngày hội, bà con hát qua đêm sang ngày, hát từ sớm mai tới khi mặt trời xuống núi. “Chuyện xa rồi ngày ấy/ Nạn giặc cướp đất mình/ Dồn dân ta lên núi/ Dồn người mình vào hang/ Hun khói ớt ngoài cửa/ Không lối nào để thoát/ Bỏ xác nơi hang cùng/ Chết treo trên đỉnh núi…”. Lời hát của họ kể về nỗi khổ bị quân giặc xâm lược, rồi chuyển sang ca ngợi các chiến binh dũng cảm giải phóng quê hương. Họ hát cho nhau nghe về truyền thống giữ đất, giữ bản và tình đoàn kết, về chiến thắng của dân tộc mình trước kẻ thù xâm lược: “…Quân giặc đang thua to/ Hỡi tất cả quân sĩ/ Hãy tiến lên đánh đuổi/ Đánh đến cùng mới thôi…”.

Dưới biên cương cực Bắc hôm nay, lễ hội rước đuốc vẫn thường được tổ chức linh đình và nhịp trống vẫn vang lên rộn rã. Nếu tiếng trống năm xưa dùng để báo tin giặc giã, ngọn nến năm xưa lập mưu đánh đuổi kẻ thù, thì ngọn đuốc hôm nay là niềm vui chiến thắng, tiếng trống đang vang lên lúc này là một nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Lô Lô. Tiếng trống thay cho lời hứa quyết tâm giữ gìn mảnh đất cha ông để lại. Quyết tâm của một dân tộc chiến thắng!

* Vương quốc Nam Chiếu cổ là vương quốc của người Bạch và người Di đã phát triển rực rỡ ở Đông Nam Á trong thế kỷ 8 và thế kỷ 9. Vương quốc nằm trong khu vực tỉnh Vân Nam ngày nay của Trung Quốc.

Tuệ Lâm