Ấn tượng nhất của tôi với ao quê là chiếc cầu ao làm bằng tre. Một đầu bám thật chắc vào đất, một đầu mở ra với sóng nước lấp lánh ánh trăng, với lúng búng tiếng cá đớp mồi, lấm tấm những chùm hoa lộc vừng và lao xao bóng tre như chải mái tóc làng quê vào chiếc gương trời sóng sánh.

Cầu ao là nơi mẹ ta đi cấy về, thong thả chao chân rửa đôi quang gánh vừa gánh mạ. Chị ta vớt những đám bèo, với lên cả những đám mây mắc cạn. Và hơn một lần chị đã tần ngần khi nhìn những vòng sóng giao thoa mà bất chợt gió trời tung tẩy. Sóng của ao hay sóng lòng của cô gái đến tuổi dậy thì.

Ao quê là nơi bố ta đi cày về, người thong thả ngồi cạnh bờ ao rít khói thuốc lào, nhìn mặt ao mà nhẩm tính: Lứa cá thả đầu năm đến tháng này không biết đã lớn chưa? Ơi nhưng chú cá trắm, cá trê, cá quả, da bóng nhẫy, cứ ăn những phù du trong nước ao, hít thở khí trời trong lành, cứ thế lớn lên săn chắc chứ không béo mỡ màng như ăn thức ăn công nghiệp.

Chiếc cầu ao cũng là chiếc cầu nhảy cho đám trẻ tập bơi những buổi trưa hè, ao như vòng tay ôm trẻ thơ vào lòng thật tin cậy và mềm mại. Tôi đã từng viết: “Ao quê hoa bèo phủ lấp – Cá vừa búng thót giữa tay”. Cái búng thót tuổi thơ đến nay đôi lúc tôi vẫn giật mình.

Trong kí ức của tôi, ao quê là nơi ươm và trỗi dậy những bè rau muống sạch. Sau trận mưa, lá vươn ra mơn mởn xanh. Cái màu xanh thật thà có nét còn vụng về, loằng ngoằng hút tinh chất từ cuối rễ bén vào mặt ao để đơm đầu cành cho bữa cơm đạm bạc, dưa, cà, mắm muối.

Rau muống ao ăn giòn, ngọt, luộc chấm với tương nếp nhà làm ra từ chum tương đặt ở góc sân, đội cái nón mê như người bạn cặm cụi của nhà nông. Ao quê giờ còn lại rất ít. Cái nhiệt kế điều hòa của lá phổi quê giờ bị lấp đi để lấp đất xây nhà tầng với những chóp nhọn.

Bỗng có lần, tôi trèo lên gác thượng mà người cứ chênh chao như ngỡ mình đang ngồi trên mạch ao quê ngày nào, nghe tiếng bong bóng nổi chìm nổ bùng hoa mắt, lòng cứ nghèn nghẹn lại...

Giếng làng là nơi tụ hội nguồn sống, nơi tích phúc để dân làng ăn nên làm ra. Cây đa, bến nước, sân đình là những biểu tượng văn hóa gắn với làng quê, hồn quê Việt từ bao đời. Tôi đã đi qua bao miền quê, miền Trung gió lào cát bỏng. Gió lào khô khốc bao nhiêu, bỏng rát bao nhiêu thì giếng làng miền Trung trong trẻo và lịm mát bấy nhiêu.

Lạ thay, có những làng ven biển cách mép nước mặn chưa đầy chục mét lại có những giếng cát nông nhưng lại tích tụ và dâng đầy một khuôn nước ngọt. Ngọt như được lọc ra từ mặn mòi của muối, ngọt từ nắng rát mặt trời, mát ngọt từ tấm lòng thơm thảo của người quê biển. Giếng làng mát về mùa hè mà lại ấm về mùa đông. Giếng như con mắt rồng nhìn thấu cả tâm tư con người từ cội nguồn mạch nước.

Ngày nay, cùng với sự thay đổi cuộc sống hiện đại, giếng làng không còn ở nhiều nơi như trước nữa, nhưng trong tâm tưởng mỗi người vẫn còn: “Giếng kia dù đã lấp đầy - Giật mình nghe tiếng gàu dây va thành”. Đây đó, tôi vẫn bắt gặp những chiếc giếng làng dù rêu đá xanh rì, đá đã nhăn mòn nhưng nước thì vẫn trong, trời vẫn xanh tận đáy và cây đã cổ thụ mọc chòm râu năm tháng, mái đình vẫn cong mền mại. Và giữa đảo khơi xa, những chiếc giếng quê, giếng làng vẫn được khơi sâu như những cộc mốc chủ quyền trong thăm thẳm neo giữ trường tồn cùng đất nước...

Hà Huy