Đấu trường độc đáo

Theo sử sách cũ, từ thời chúa Nguyễn vào Nam khai hoang lập ấp, đã từng có các ghi chép về những trận đấu “vô tiền khoáng hậu” giữa voi và hổ là hai con vật tượng trưng cho sức mạnh của núi rừng. Những cuộc đấu như vậy được tổ chức không chỉ mang tính chất giải trí, mua vui cho vua quan và binh lính, mà còn để huấn luyện nên những con voi thiện chiến phục vụ mục đích quân sự, thể hiện sức mạnh của đương triều. Ban đầu, khi chưa có các trường đấu cho voi và hổ, các trận đấu này thường được tổ chức tại cồn Dã Viên (nay thuộc thành phố Huế).

Năm 1829, khi vua Minh Mạng cùng các quan đang xem một trận tử chiến giữa voi và hổ được tổ chức tại cồn Dã Viên thì bất ngờ con hổ bơi về phía thuyền rồng. Nhà vua phải dùng sào để đẩy hổ ra xa, quan quân kịp thời giết con hổ ngay trên sông nên nhà vua mới thoát nạn. Sau sự việc này, thấy việc tổ chức các trận đấu giữa voi và hổ ở cồn Dã Viên không an toàn, năm 1830, vua Minh Mạng quyết định chọn một vùng đất tại chân đồi Long Thọ cách kinh thành Huế không xa để xây dựng một trường đấu kiên cố dành cho những trận tử chiến giữa voi và hổ. Địa điểm đó nay chính là đấu trường Hổ Quyền bây giờ.

Hổ Quyền là một công trình được xây dựng bằng gạch vồ, đá thanh và vôi vữa tốt. Xét về cấu trúc, Hổ Quyền có nét tựa như đấu trường La Mã khi có hình vành khăn nằm lộ thiên với hai vòng tường thành trong và ngoài. Vòng thành trong cao 5,9m; vòng thành ngoài cao 4,75m, nghiêng một góc khoảng 10-15 độ, tạo thế vững chãi kiểu chân đê. Chu vi tường ngoài 145m, đường kính lòng chảo Hổ Quyền là 44m với thiết kế vững chắc để đảm bảo an toàn cho mọi người khi xem các trận đấu. Khán đài nơi vua ngồi được đặt ở phía Bắc, được xây cao hơn các vị trí xung quanh và có một không gian tương đối rộng. Bên trái khán đài là hệ thống bậc cấp đi lên với 24 bậc dành cho vua quan và quốc thích đại thần. Bên phải là hệ thống bậc cấp khác dành cho các quan và binh lính.

Từ khán đài nhìn về phía đối diện là 5 chuồng cọp được xây dựng ngay trong lòng đấu trường với hệ thống cửa gỗ được đóng mở bằng cách kéo dây nối từ trên xuống. Sân đấu là thảm cỏ hình tròn. Ngoài hệ thống tường thành còn có một cửa cao 8 thước, rộng 7 tấc được làm bằng đá thanh, phía trên cửa có ghi “Hổ Quyền” là nơi voi được đưa vào trường đấu. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa Huế, đấu trường Hổ Quyền là công trình có kiến trúc độc nhất vô nhị không chỉ ở Việt Nam, mà còn trên toàn thế giới cho dù quy mô của nó không thể sánh bằng đấu trường nổi tiếng Colosseum của I-ta-li-a.

Những cuộc chiến không cân sức

Theo sử sách ghi lại, những trận đấu đầu tiên giữa voi và hổ được chúa Nguyễn Hoàng tổ chức ngay từ những ngày đầu đặt dinh tại Ái Tử (nay thuộc tỉnh Quảng Trị). Hoạt động này về sau vẫn được các vua nhà Nguyễn duy trì và tổ chức đều đặn mỗi năm một lần vào các ngày lễ nhằm tế thần. Từ nhu cầu ban đầu để rèn luyện tượng binh, một binh chủng rất lợi hại của quân đội Đàng Trong, càng về sau, các trận đấu được tổ chức nhằm mục đích khích lệ tinh thần thượng võ, phục vụ nhu cầu giải trí của vua quan và người dân.

Dưới thời nhà Nguyễn, theo quan niệm voi là loài vật đại diện cho cái thiện, cho sức mạnh của nhà vua. Hổ đại diện cho cái ác, cho quần thần, binh lính và dân chúng. Ác thì không thể thắng được thiện, cũng như vua là bậc thượng tôn đầy sức mạnh, cho nên trong mọi trận quyết chiến, voi bao giờ cũng phải là con vật giành chiến thắng. Để đảm bảo điều này luôn xảy ra, trước mỗi trận đấu, hổ đã bị cắt trụi các móng vuốt và bẻ hết răng nhọn. Hổ thường bị bỏ đói để giảm sức mạnh, còn voi luôn được chăm sóc đầy đủ, được huấn luyện và luôn có tượng binh bảo vệ phòng khi thất thế. Trận đấu giữa voi và hổ vì vậy thường diễn ra không cân sức và kết thúc lúc nào cái chết cũng dành cho hổ.

Theo các ghi chép, trận đấu cuối cùng tại Hổ Quyền giữa voi và hổ được tổ chức vào năm 1904 dưới thời vua Thành Thái. Cũng như những trận đấu quyết liệt khác, nghi thức tổ chức trận đấu này được làm rất trang trọng. Ngày đấu, người dân đặt hương án, lễ vật. Xung quanh bày nghi trượng, cắm cờ dựng lọng. Đúng giờ Ngọ, vua cùng tùy tùng ngự thuyền đến bến đò Long Thọ để vào trường đấu. Đi trước là lính Ngự lâm quân, thị vệ cầm cờ Tam tài, cờ Ngũ hành, cờ Nhị thập bát tú, gươm tuốt trần... Theo sau vua là đội nhạc cung đình. Suốt đoạn đường đến đấu trường, người ta phải trải chiếu hoa để đón vua, hai bên đường lính áo đỏ cầm khí giới nghiêm trang, các quan trong triều quỳ cung kính nghênh đón.

Với những giá trị kiến trúc, lịch sử văn hóa của mình, năm 1998, Hổ Quyền đã được công nhận là di tích cấp Quốc gia theo Quyết định số 2009/1998 QĐ/BVHTT của Bộ Văn hóa, Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Theo thời gian, di tích Hổ Quyền vẫn còn khá nguyên vẹn. Tiếng tăm về đấu trường vang bóng một thời đã thu hút sự tò mò của rất đông du khách trong và ngoài nước. Hiện nay, công trình này đang được trùng tu để có thể phục vụ nhu cầu tham quan tìm hiểu của mọi người trong thời gian tới.

 Trúc Hà - Chung Hoàng