Brexit diễn ra với niềm hân hoan khi hai bên đạt được thỏa thuận Brexit vào những ngày cuối cùng của năm ngoái khi các nhà lãnh đạo EU và Thủ tướng Anh Boris Johnson ký kết TCA vào ngày 30-12-2020. Cùng ngày, Quốc hội Anh đã gấp rút thảo luận và phê chuẩn thỏa thuận này. Tuy nhiên, TCA tiếp tục được Nghị viện châu Âu (EP) phê chuẩn nhưng đến nay, tiến trình này vẫn chưa thể hoàn tất. Kể từ ngày 1-1-2021 tới nay, EU và Anh nhất trí áp dụng một thỏa thuận tạm thời trên cơ sở TCA đã ký để chờ đợi EP phê chuẩn TCA chính thức. Giữa tuần trước, sau nhiều trì hoãn phê chuẩn TCA, EP đã ấn định thời điểm bỏ phiếu thông qua vào ngày 27-4.

Bình luận về việc EP trì hoãn việc đưa TCA ra bỏ phiếu xuyên suốt 4 tháng qua, giới quan sát kinh tế - chính trị khu vực cho rằng, EP lâu nay phản đối những động thái đơn phương của Anh liên quan tới việc nước này gia hạn chương trình miễn kiểm tra hải quan với hàng hóa từ Anh sang Bắc Ireland. Dù “mớ bòng bong” Brexit khép lại với kịch bản có thỏa thuận đã tạo dựng niềm hy vọng rất lớn, nhưng chỉ vỏn vẹn 4 tháng hậu Brexit vừa qua, Anh và EU cũng đã xuất hiện thêm mâu thuẫn. Nổi cộm có thể kể đến như việc Ủy ban châu Âu (EC) đã bắt đầu tiến trình khởi kiện Anh vào tháng trước với cáo buộc Anh vi phạm cả thỏa thuận Brexit và TCA.

Giới phân tích chỉ ra rằng, về bản chất Anh rời EU, Thủ tướng Johnson theo đuổi mong muốn tự do thương mại với EU trong khi phải tuân theo càng ít luật lệ của EU càng tốt và đặc biệt là không còn thuộc sự phán quyết của Tòa án Công lý châu Âu. Về phía EU, để Anh tiếp cận thị trường chung châu Âu, EU muốn Anh phải tuân theo các quy định của EU nhằm đảm bảo trật tự trên thị trường chung châu Âu. Cùng với đó, việc kiểm soát vùng biển khai thác hải sản cũng là những vấn đề gây mâu thuẫn nhất giữa hai nền kinh tế hiện nay.

Thỏa thuận Brexit về bản chất là quy định các quyền lợi của công dân EU, công dân Anh trong phạm vi lãnh thổ của mỗi bên cùng điều khoản quy định vùng Bắc Ireland của Anh tiếp tục tuân thủ các quy định hải quan của EU. Điều này sẽ giúp tránh thiết lập đường biên giới giữa vùng Bắc Ireland và Cộng hòa Ireland. Vì vậy, hai bên đã thống nhất để lực lượng hải quan của EU tới các cảng của Bắc Ireland kiểm tra hàng hóa từ Anh. Song, điều này đã khiến hàng hóa lưu thông trong lãnh thổ Anh và Bắc Ireland bị gián đoạn nghiêm trọng.

Đối với TCA, giới chuyên gia phân tích, một trong những yếu tố quan trọng bậc nhất của TCA là quy định về quan hệ song phương trên quy mô rộng hơn, đảm bảo tự do thương mại với hàng hóa sản xuất hai chiều giữa Anh và EU, thiết lập các quy định về hợp tác trong một số lĩnh vực, bao gồm đánh bắt cá, hàng không và vận tải hàng hóa cùng một số dịch vụ khác.

Về tiến trình EP phê chuẩn TCA, giới phân tích đánh giá, động thái “chốt” ngày bỏ phiếu thông qua TCA là một tín hiệu tích cực có thể góp phần giải quyết những bất cập phát sinh hậu Brexit. Trên thực tế, đa số các nhà chức trách của EU hiện ủng hộ TCA nhưng để bỏ phiếu thông qua, phía EU vẫn cho rằng, Anh cần phải có những động thái tích cực thay vì làm Khối bất bình.

Các nhà phân tích cũng nhấn mạnh rằng, nếu EP không thông qua TCA vào thời điểm cuối tháng 4 này và hết hạn thỏa thuận tạm thời hậu Brexit vào ngày 30-4 thì Anh và EU sẽ phải giao dịch với các điều khoản thuế quan và hạn ngạch của Tổ chức Thương mại Thế giới. Điều này sẽ đẩy hai nền kinh tế đến “bờ vực” với những bất lợi và gián đoạn vô cùng lớn trong quan hệ hợp tác thương mại Anh - EU. Cũng vì lẽ đó, giới quan sát châu Âu cho biết, gần đây, cả EU và Anh đều có những động thái giảm bớt căng thẳng nhằm tìm cách khắc phục những khác biệt.

Thanh Trúc