Đón chúng tôi ngay từ con suối Abanh cách trung tâm xã gần 13km, ông Tơ Ngol Tờ, Phó Chủ tịch UBND xã A Xan cùng nhiều người khác tay bắt mặt mừng, vội huy động anh em người mang giúp ba lô, người đưa gậy để chống đi lên những con dốc cao ngút trời. Cuối cùng, sau những vất vả không thể tưởng tượng được, thung lũng A Xan nhỏ bé cũng hiện ra trong sắc cầu vồng sau cơn mưa luồn trong nắng dưới chân con dốc dài và sâu đến chóng mặt. Buổi chiều, trên vùng cổng trời khu 7, những đỉnh núi cao quanh năm suốt tháng phủ mây mù, tưởng chừng như chỉ cần với tay là có thể chạm vào mây. Ông Tơ Ngol Tờ cho biết, chúng tôi đang đứng trên độ cao hơn 2.000m so với mực nước biển, nên khí hậu lạnh, thường xuyên mưa. Nhưng ở đây, chúng tôi đã thấy được nhiều đổi thay rất tích cực.

Từ khi con đường Tây Giang sang Lào được mở ra, UBND huyện Tây Giang quyết tâm quy hoạch lại các bản làng người Cơ Tu. Vẫn theo cấu trúc cũ nhưng hiện đại hơn, quy củ hơn và có nhiều công trình vệ sinh công cộng, trường học, sân chơi thể thao... một cách bài bản. Duy chỉ có giao thông là vô cùng khó khăn, bởi địa hình núi non hiểm trở.

Vẫn cái nương, con suối, ngọn đồi, nhưng bản làng mới khang trang, quy hoạch sạch, đẹp. Làng nào cũng đặt nhà gươl ở giữa làng, xung quanh là sân chơi, quảng trường rộng để tụ hội làng, rồi mới đến các lớp nhà của các hộ dân vây xung quanh, ngoài xa là những ruộng lúa. Dẫn chúng tôi đi men theo một lối mòn nhỏ có cây cầu được làm từ gốc cổ thụ, đã mòn vẹt chân người vào bản Ca Nong 1, ông Tơ Ngol Tờ  cho biết: “Nhờ có con đường lên cửa khẩu phụ nên làng bản chúng tôi đã được đổi mới. Xưa nay, đồng bào sống lựa theo các triền dốc núi. Các mái nhà sàn gỗ lợp lá rừng cheo leo từ cao chuyển dần xuống địa hình thấp cạnh các con suối chảy từ dãy Trường Sơn. Bây giờ, nhà gỗ lợp tôn chắc chắn, lại ở trên cao nên không sợ lũ cuốn. Làng quy hoạch có chỗ vui chơi giải trí nên đời sống tinh thần của bà con cũng được thay đổi đáng kể. Muốn đời sống bà con được cải thiện, trước hết phải ổn định chỗ ở đã!” - Ông Tơ Ngol Tờ hồ hởi.

Còn già làng Zơ Râm Bơơi cười viên mãn khi nói chuyện với chúng tôi: “Bây giờ, vào bản thấy đàng hoàng hơn, to hơn. Có sân cho trẻ con chơi, có truyền hình cáp cho người làng xem, có công trình nước sạch, có nhà vệ sinh hợp lý không lo dịch bệnh nữa. Đấy là nhờ Đảng và Nhà nước làm cho, chứ người làng mình không làm được đâu! Bây giờ, đã hết cảnh nhà trên chuồng trại sát nhà dưới, rồi mưa đến, phân gio, nước thải từ chuồng trại chảy tràn xuống. Không còn bệnh tật, đồng bào sống vui khỏe hơn hẳn, có nhiều thời gian làm lụng và nuôi dạy con cái hơn!”.

Trên vùng đất núi, nhiều bản làng đã được quy hoạch mạch lạc, đâu ra đó. Toàn những ngôi nhà còn mới, gọn ghẽ, thành hình vòng cung xung quanh một khoảnh đất rộng mà tâm là một nhà gươl cũng mới được dựng lại. Cả làng sạch sẽ, vệ sinh. Nhà nào dưới cầu thang gỗ cũng có giá xếp giầy, dép trước khi vào nhà. Trước sân là những khoảnh đất trống, dành để lót tấm cót phơi thóc. Trẻ con mặt mũi sáng sủa, sạch sẽ tụm lại chơi trò đá cầu ở trước cửa nhà gươl.

Trong những ngôi nhà mới, những chiếc chảo bắt sóng vệ tinh để xem ti vi cũng được đưa đến. Nhiều nhà có tiếng nhạc xập xình phát ra. Chúng tôi đứng trên những triền núi cao, nhìn xuống những bản làng khang trang quy củ phía dưới mà thấy mừng cho vùng biên này. Chúng tôi biết rằng, để có được bản làng khang trang như hôm nay không biết bao nhiêu mồ hôi, công sức của quân và dân đã đổ xuống miền núi cao này để có những sự đổi thay rất đáng kể này.

Một người dân nói đầy tự hào: “Nhờ có bộ đội, nhờ có Nhà nước hướng dẫn làm kinh tế mà dân mình hết đói. Dân mình giờ đã biết làm lúa nước, biết chăn nuôi chuồng trại để đảm bảo đời sống ấm no hơn rồi. Giờ nhà nào cũng có cái ăn, có ti vi để xem, có sóng điện thoại để liên lạc. Mừng lắm!”.

Ở một huyện vùng biên 8/10 xã có đường biên giới giáp với nước bạn Lào mà làm được lúa nước và không ngừng mở rộng diện tích là nỗ lực lớn của đồng bào và chính quyền Tây Giang. Việc cơ giới hóa, thủy lợi hóa sản xuất lúa nước, áp dụng các biện pháp khoa học cũng không còn xa lạ với đồng bào. Nhiều người nói với chúng tôi rằng, Tây Giang là vựa lúa nước vùng cao, quả không quá lời. Với gần 1.000ha lúa nước hai vụ, quả là một kỳ tích.

Nhờ có lúa nước, lại được sự hướng dẫn của các chiến sĩ BĐBP, người dân ở khu 7 này bây giờ đã hết đói. Tệ nạn mê tín, dị đoan đã giảm hẳn, ốm đau bà con đã không còn nhờ thầy cúng mà đưa người bệnh đến trạm xá quân dân y kết hợp hay đồn Biên phòng để khám và chữa trị. Trên địa bàn A Xan và Ch’Ơm đã có trạm thu sóng, bà con trong xã đã được xem tất cả các chương trình của Đài truyền hình Việt Nam. 100% con em đồng bào dân tộc trong xã đã được cắp sách đến trường và học trong những ngôi trường được xây dựng vững chãi, khang trang. 100% các thôn bản đều có nhà gươl văn hóa làm nơi hội họp, đọc sách, nghe đài.

Những thành tích mà các xã khu 7 đã làm được có thể gọi là một kỳ tích ở vùng cao này. Nhưng vẫn còn đó muôn vàn khó khăn để người dân nơi đây thoát nghèo, để huyện Tây Giang không còn là một trong 62 huyện nghèo nhất cả nước.

Con đường lên khu vực cửa khẩu phụ Tây Giang - Kà Lừm đã được thông xe hơn nửa năm, nhưng vẫn còn ngổn ngang bao nhiêu thứ. Bây giờ khu 7 đã không còn cảnh thiếu trường phải lấy nhà gươl làm phòng học cho các cháu học bài. Trong những lớp học khang trang từ tiểu học cho tới trung học cơ sở, những ánh mắt trong như con nước đầu nguồn, đầy hăm hở với con chữ. Cô giáo bảo, không học sinh nào nghỉ học đâu, vì nếu không đến trường để mở mang đầu óc, sẽ không có cơ hội cho các em làm chủ tương lai nơi này.

Minh Ngọc - Thanh Thảo