Khiêu vũ giữa trập trùng

Trong miên man của núi rừng và những màn sương lãng đãng, cả vùng trồng sâm Ngọc Linh (xã Trà Linh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) rét buốt tê tái ở cái lạnh dưới 15 độ C giữa cơn mưa rừng. Dấu chân những người trồng sâm trên vùng núi cao này rải bước trên từng thảm lá mục để vào vùng sâm. Mùa này đang là mùa sâm chín quả để thu hoạch hạt.

Sâm Ngọc Linh là loại dược liệu quý hiếm và cả hoa hay lá của sâm cũng quý không kém. Ngoài ra, hoa sâm Ngọc Linh còn có những công dụng tốt cho sức khỏe trong việc phòng ngừa bệnh tật. Cây sâm Ngọc Linh thường mọc tập trung ở núi Ngọc Linh (thuộc 2 tỉnh Quảng Nam và Kon Tum). Điều kiện sinh trưởng của sâm Ngọc Linh rất đặc biệt, chỉ mọc ở những nơi có độ cao từ 1.500m trở lên, đất có độ mùn cao, tơi xốp và nhiều sương mù bao phủ. Chính vì thế mà hoa cũng được hấp thụ trọn vẹn tinh hoa của núi rừng với hàm lượng dưỡng chất cao.

Anh Hồ Văn Dinh, một nông dân người Xê Đăng tiết lộ, khi sâm Ngọc Linh trồng được 4-5 tuổi thì mới có hoa và mỗi năm chỉ nở một lần duy nhất. Vì thế, người dân luôn dự đoán thời gian để có thể hái được chính xác lúc sâm ra hoa.

Theo anh Dinh, từ độ cuối tháng 7 đến tháng 10 hằng năm, cây sâm Ngọc Linh cho những chùm quả chín mọng đỏ tươi tuyệt đẹp, cũng là thời điểm người ta thu hoạch quả, hạt sâm. Quả cây sâm thường bắt đầu chín sau một thời gian dài ngủ đông và ra hoa rồi kết quả. Mỗi cây sẽ có từ 5-20 hạt. Những hạt chín mọng sẽ được thu hoạch trước, hạt xanh sẽ để dành lại cho lần thu hoạch sau.

Tuy là vùng núi xa xăm, hẻo lánh, nhưng trên sườn núi Ngọc Linh (xã Trà Linh, huyện Nam Trà My) vẫn có những con người nắm trong tay khối tài sản lên đến hàng chục tỉ đồng. Họ làm giàu từ những cây sâm Ngọc Linh quý hiếm từ chính mồ hôi, nước mắt của mình.

Phải đến năm thứ 4 thì những cây sâm Ngọc Linh ở vùng núi cao huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum mới bắt đầu ra quả để thu hoạch. Quả sâm Ngọc Linh thường mọc tập trung ở trung tâm tán lá, sau 2 tháng bắt đầu chuyển từ màu xanh đến xanh thẫm, vàng lục, khi chín ngả màu đỏ. Mỗi cây sâm Ngọc Linh có 10-30 quả, trong đó, mỗi quả chứa 1 hoặc 2 hạt. Địa bàn huyện Nam Trà My (Quảng Nam) và Tu Mơ Rông, Đăk Glei (Kon Tum) cùng nằm trên dãy núi Ngọc Linh, có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tương đồng và là vùng có chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh.

Hiện tại, một số địa phương như Quảng Nam và Kon Tum đã trồng, phát triển khoảng 6.000ha sâm Ngọc Linh. Đồng thời, 2 địa phương này đã đầu tư hơn 471,8 tỷ đồng để xây dựng, phát triển hạ tầng vùng sâm. Mỗi mùa ra hoa, cây cho khoảng 1 triệu hạt sâm chín. Những hạt chín được thu hoạch đa phần sẽ được giữ lại làm giống để nhân rộng diện tích vào những mùa sau.

Hạt giống của vùng tỷ phú

Ở đỉnh Ngọc Linh, số giờ trời quang, nắng đẹp trong ngày chỉ 3-4 giờ là nhiều, mùa Đông cả ngày âm u, lẫn giữa cánh rừng xanh rì cùng lớp sương mù đặc quánh là các vườn sâm Ngọc Linh. Đó là khí thiêng đất trời và rừng già Trường Sơn - Tây Nguyên, nơi khởi đầu nguồn của các con sông Trà Khúc, Thu Bồn, Vu Gia, Sêrêpôk, Đà Rằng (sông Ba), sông Tranh và vô số các con sông nhỏ khác ở miền Trung Việt Nam, Hạ Lào, Bắc Campuchia. Ở những vườn sâm của người dân hay của các công ty chuyên trồng và khai thác sâm, mùa sâm lấy hạt là mùa không ngủ.

Tối đến, khắp vùng Ngọc Linh chìm trong màn đêm và tiếng mưa rơi thầm thì. Anh Hồ Văn Dinh nói, người trồng sâm sợ nhất là vườn sâm bị trộm, kẻ trộm không phải chỉ là người, mà còn là lũ chuột ăn quả sâm, củ sâm. Bởi vậy, đêm nào mọi người cũng thay phiên nhau đi kiểm tra. Với loài chuột ở vùng núi này, quả và củ sâm là món ăn khoái khẩu của chúng. Những chú chuột cắn phá quả, hạt sâm tàn bạo. Bởi thế, mọi người phải dùng mọi cách để bảo vệ những chùm quả sâm.

Đến mùa thu hoạch quả sâm, chùm quả trước đó đã được bọc bằng hộp nhựa có đục lỗ hoặc túi lưới để bảo vệ trước thời tiết khắc nghiệt cũng như sự phá phách của những loài chim, chuột. Anh Hồ Văn Dêm (người Xê Đăng, ở nóc Con Pin, xã Trà Linh), nhân viên tại Trạm dược liệu Trà Linh thuộc Trung tâm phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu tỉnh Quảng Nam cho biết, chất lượng hạt giống sâm Ngọc Linh là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quá trình nảy mầm và tỷ lệ hình thành cây giống.

Số hạt sâm được dùng làm nguồn giống để nhân rộng diện tích trồng sâm cho các mùa sau. Điều đặc biệt, do mang trong mình nhiều công dụng đặc trưng về mặt dược liệu, những hạt sâm Ngọc Linh quý hiếm rất có giá trị trên thị trường.

Theo anh Hồ Văn Dêm, người dân nơi đây mà phần lớn là người Xê Đăng cũng như những công ty chuyên trồng sâm Ngọc Linh hiếm khi bán hạt ra ngoài. Họ chủ yếu giữ gìn và ươm mầm hạt sâm quý để làm giống cho những mùa sau. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay, hoa và lá của loại sâm được ví là “quốc bảo của Việt Nam” bất ngờ được rao bán tràn ngập thị trường.

Trên mạng xã hội, chỉ cần gõ “hoa sâm Ngọc Linh” hay “lá sâm Ngọc Linh” là ngay lập tức cho ra hàng trăm kết quả. Bất ngờ hơn, giá của những mặt hàng này vô cùng rẻ. Trên thị trường, có loại hạt hoa sâm Ngọc Linh được rao bán với giá từ 5-8 triệu đồng/kg, lá hoa sâm tươi giá từ 1,5-3 triệu đồng/kg. Mức giá này được cho là siêu rẻ, khiến nhiều người không khỏi giật mình đặt câu hỏi về nguồn gốc cũng như chất lượng của loại hàng này.

Trạm dược liệu Trà Linh thuộc Trung tâm phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu tỉnh Quảng Nam nằm chót vót trên đỉnh núi Ngọc Linh, xã Trà Linh, huyện Nam Trà My. Nơi đây có vườn sâm Ngọc Linh rộng hơn 50ha với 250.000 cây, được coi là vườn sâm gốc quý giá lớn nhất của tỉnh này, nơi cung cấp nguồn giống cho người dân và doanh nghiệp. Những người Xê Đăng tự trồng hoặc các nhân viên của Trạm dược liệu Trà Linh mùa này đang tất bật cho vụ gieo giống sâm mới.

Mỗi người một việc, người hái những hạt sâm chín mọng đỏ chót, người làm đất, người gieo hạt vào những khuôn đất, người chăm sóc những cây sâm mới được trồng…, tất cả đều mong những hạt cây lớn dần lên, phủ khắp trên những sườn núi giăng màn này. Nhờ đó, đời sống của người dân sẽ trở nên giàu có hơn và sâm Ngọc Linh mang lại giá trị lớn hơn khi ra với thị trường quốc tế.

Tiêu Dao