Theo truyền thống, Lễ hội mừng lúa mới của người Xơ Đăng được tổ chức vào khoảng tháng 10 (âm lịch) khi lúa đã chín rộ. Nghi lễ dân gian này đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ người Xơ Đăng, đây được xem là lễ hội đậm nét phong tục, tập quán, bản sắc của dân tộc này. Lễ hội còn có ý nghĩa tốt đẹp trong việc gắn kết cộng đồng, đồng thời góp phần cho bức tranh văn hóa cộng đồng 54 dân tộc anh em thêm lung linh rực rỡ.

Nhằm giới thiệu những nét văn hóa truyền thống của người Xơ Đăng, huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum, ngày 21-10 vừa qua, Ban Quản lý Khu làng các dân tộc, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum giới thiệu với công chúng Lễ mừng lúa mới dân tộc Xơ Đăng. Đây là điểm nhấn trong các hoạt động tháng 10 có chủ đề “Miền Tây mến thương” tổ chức tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Trước đây, Lễ mừng lúa mới của người Xơ Đăng chỉ diễn ra trong phạm vi gia đình nhưng ngày nay đã trở thành lễ hội chung của cả cộng đồng và thường được tổ chức trong vài ba ngày liền, với nhiều nghi lễ linh thiêng để cúng khấn thần linh và các hoạt động múa hát làm cho không khí của ngày hội mang nhiều ý nghĩa văn hóa tâm linh. Để chuẩn bị cho lễ hội, trước đó cả tuần lễ, già làng sẽ tập trung các gia đình tại nhà Rông để thông báo thời gian tổ chức và phân công công việc cho các thành viên trong buôn làng, các gia đình sẽ chuẩn bị thức ăn như: thịt rừng, chim chuột, cá suối, rau măng, rượu ghè…

Trong lễ hội, già làng là người đứng ra điều hành mọi sinh hoạt chung và đại diện cho buôn tế lễ cảm ơn thần linh cho mọi gia đình có một mùa lúa bội thu. Từ sáng sớm của ngày bắt đầu lễ hội, tất cả các gia đình trong làng đều phải đóng kín cửa, không ai được phép ra vào, cơm và các loại thức ăn được nấu sẵn và để lên giàn bếp, rượu ghè cũng được chuẩn bị đầy đủ. Già làng là người đầu tiên được phép mở cửa và đi một mình đến nhà Rông. Sau đó, già làng đánh một hồi trống báo hiệu cho tất cả nam giới trong làng mang lễ vật như: heo, gà, cá suối, rượu ghè tập trung về nhà Rông.

Trong lễ cúng diễn ra tại nhà Rông, già làng báo cáo với trời đất, thần linh về việc sản xuất nông nghiệp của bà con trong buôn làng cùng những đồ lễ mà bà con làm ra như cơm, thịt gà, thịt heo… Đồng thời, cầu xin trời đất và thần linh giúp cho vụ mùa sau được mưa thuận gió hòa, cây trồng không bị dịch bệnh hay bị thú rừng phá hoại để mọi người có cuộc sống ấm no.

Sau lễ cúng, từ nhà Rông, già làng và các thành viên trong buôn làng đi đến từng gia đình để chúc mừng một mùa lúa mới thóc luôn đầy ắp trong nhà. Tại các gia đình, cũng tổ chức ăn cơm gạo mới, uống rượu, đánh cồng chiêng, múa hát quanh bếp lửa. Cơm sẽ được tung vãi xung quanh nhà, đồng bào Xơ Đăng quan niệm làm như vậy mùa vụ sau mùa màng sẽ tốt tươi hơn, lúa ngô sẽ nhiều hơn, tha hồ vung vãi như hôm nay.

Khi đã đi đến tất cả các gia đình trong làng, đoàn lại quay lại nhà Rông để mở hội "Ăn mừng lúa mới". Rượu ghè và thức ăn từ mỗi gia đình được lần lượt mang tới nhà Rông, cả cộng đồng cùng uống rượu, múa hát, đánh cồng chiêng.

Trong những ngày lễ hội, núi rừng Tây Nguyên luôn rộn ràng tiếng cồng chiêng, tiếng hát cùng những trò chơi dân gian đặc sắc… Đồng bào cứ thế vui hội cho đến khi lửa đã tàn, rượu đã nhạt, để sau đó trở về với công việc đồng áng của mình, cùng một niềm tin về những mùa vàng bội thu, về cuộc sống ấm no hạnh phúc cho gia đình và buôn làng của mình.

Yến Nhi