Bài 1: Chạy “theo đuôi con cá” để bán dầu

Bài 2: Chăm “mạch máu” biển khơi

Bài 3: “Chợ” giữa Biển Đông

Ở giữa Biển Đông rộng lớn, tàu đánh một mẻ lưới đạt 5 - 15 tấn cá đổ ra boong tàu, lập tức có tàu thương lái cập mạn mua hết. Họ tiếp tục đánh bắt, phía sau đã có tàu thu mua chờ sẵn. Không phải bà con thân thích, họ không biết nhà ở của nhau, nhưng lúc bán cá, mua dầu trị giá cả tỉ đồng, không cần dùng tiền mặt, mà chỉ “chuyển khoản” với nhau bằng các mẩu giấy viết tay.

Mỗi nghề khai thác, mỗi vùng biển sẽ có một đội tàu mua bán khác nhau. Đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận có đội tàu, sắm cả hệ thống làm lạnh trên tàu thu mua, đi theo các tàu làm mành chụp mực ở vùng biển gần. Nhóm thu mua bậc trung theo đội tàu nghề lưới cản (rê), trũ trút, lưới màng,... đi trong vùng lộng, thời gian 1-3 ngày. Với những người có tiềm lực tài chính mạnh, sắm tàu lớn bám theo đội tàu lưới vây khơi. Tất cả các loại thương lái trên biển, họ luôn lấy buổi họp chợ ở đất liền để làm “trục xoay” chính, điều tiết tàu chạy dưới biển, xe ô tô lăn bánh trên đường. Họ đã tạo nên thị trường mua bán rất sôi động ở giữa Biển Đông.

Cùng nhau giữ biển

Ông Phạm Y, thuyền trưởng tàu thu mua hải sản trên biển chở đầy 65 tấn cá dưa gang (thuộc họ cá ngừ) cập vào cảng Hòn Rớ, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Nghỉ một ngày, ông tiếp tục bơm mấy chục nghìn lít dầu, nước ngọt, đá lạnh, hướng mũi tàu ra biển Trường Sa, ở đó có hàng chục chiếc tàu lưới vây đang đánh bắt.

- Rạng sáng nay, chiếc tàu sắt chở gần 70 tấn cá mới vô cảng chưa lên hàng. Tối qua, mấy ông thuyền trưởng lưới vây điện báo cá đang chạy mạnh, tàu tui phải chở mấy chục tấn dầu ra ngay hôm nay để cung cấp cho mấy ông. Vựa cá Mười Hạnh có 3 chiếc tàu thu mua, lúc nào cũng thay nhau ra giữ biển với anh em - Ông Y vừa làm việc, vừa nói.

- Tàu mình chuyên thu mua cá ở trên biển. Có làm gì thêm hay sao mà anh nói “ra giữ biển với anh em”? - Tôi “móc” thẳng vào chi tiết đắt giá.

- Bọn tui chỉ mua cá của mấy ông lưới vây khơi, tầm hoạt động của tàu rất xa, chạy từ bờ ra mất 2 ngày, 2 đêm mới đến nơi. Tàu lưới vây ở lại đánh bắt từ 1-2 tháng mới vào bờ. Lúc nào cũng có tàu thu mua đi theo với họ, có cá là mua ngay, tàu họ hết dầu, mình cặp mạn bơm dầu qua. Ban đêm đôi khi nổ máy, bật đèn pha lên trông cá, nếu có cá, gọi mấy ông lưới vây đến thả lưới đánh.

- Tàu thu mua quá giàu, độc quyền thu mua cá trên biển với giá rẻ, bán dầu với giá cao?

- Nói giỡn chơi! Mấy ông thuyền trưởng tàu cá khôn có “sạn” trong đầu, dễ gì mà ăn được đồng nào. Bọn tui mua cá ở biển theo giá cá tươi ngon loại 1, nếu để mấy ông khai thác “ngâm” cá 20 ngày dưới hầm, đưa cá được vào bờ bán chỉ giá loại 3, 4. Dầu bọn tui bán cho mấy ông theo giá như trong bờ, nước ngọt cấp miễn phí, nước đá cũng biếu không. Lương thực, thực phẩm, đồ dùng cá nhân... mua và vận chuyển giúp không lấy tiền công. Làm như vậy mới “chơi” với nhau bền cả chục năm nay.

- Mua bán cá ngoài biển khơi phải “tiền trao cháo múc”?

- Đi biển mà, cầm tiền làm gì, chỉ cầm 20 - 30 triệu đồng gặp mấy ông bạn câu được cá ngon mua ăn chơi thôi. Cân cá lên bao nhiêu tấn, tui viết cho thuyền trưởng tờ phiếu làm bằng chứng. Mấy ông mua bao nhiêu tấn dầu cũng viết tờ phiếu. Vào bờ, có bộ phận của công ty đến Chi cục Thủy sản tỉnh kiểm tra “lai lịch” và nhật ký khai thác của mấy ông này có ra nước ngoài khai thác không. Mọi chuyện “thông” hết, mới chuyển tiền vào tài khoản ngân hàng cho các chủ tàu cá, không thiếu một đồng.

Trong khai thác thủy sản, khâu bảo quản sau thu hoạch vô cùng quan trọng. Bỏ cả đống tiền mua dầu, đá lạnh..., làm hùng hục suốt ngày suốt đêm, không biết cách hoặc không có hệ thống bảo quản tốt, sản phẩm hao hụt mất 30%, thậm chí có tàu vào bờ bán theo giá “cá phân” chỉ vài ngàn đồng mỗi kg.

Dịch vụ mua bán tại “trận địa” đánh bắt giải quyết được mấy vấn đề cốt lõi: Tàu khai thác không phải lo ngay ngáy khâu bảo quản sản phẩm, không tốn quá lớn chi phí nhiên liệu chạy ra - chạy vào nhiều lần để tập trung khai thác. Tàu thu mua có trình độ chuyên nghiệp bảo quản sản phẩm tốt; có thị trường sẵn là các công ty chế biến. Đường đi của sản phẩm được rút ngắn, từ khai thác chỉ qua tàu thu mua đến thẳng nhà máy luôn.

Chủ - bạn cùng hợp sức

Nghề khai thác biển vô cùng khổ cực, thậm chí mạng mình như “treo” đầu ngọn sóng. Động lực nào để cho 10 – 15 người kiên cường ở lại nhiều ngày trên chiếc tàu nhỏ, với diện tích mấy chục mét vuông, điều kiện sinh hoạt chật chội, thiếu thốn? Ông Bùi Mông, chủ và thuyền trưởng hai chiếc tàu lưới vây, ở thành phố Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa nói lên sự thật:

- Sắm chiếc tàu vài tỉ đồng, có chiếc trên 10 tỉ đồng, ông chủ nào cũng phải còng lưng làm suốt ngày đêm để lo trả trợ. Nhưng nhiều lao động “trời ơi” làm nhiều sợ giàu, họ ra biển nhẩm tính làm khoảng 15 - 20 ngày bắt đầu kiếm chuyện muốn về nhà. Họ hát bóng gió: “Trăng tròn nhớ em” là nhớ vợ, nhớ nhà, đòi về nhà sớm. Nếu mà chủ tàu ráng làm thêm một vài ngày, có người ghi khẩu hiệu lên tàu: “Chúng tôi ngưng hoạt động”. Hết cách, buộc phải cho tàu quay vào bờ sớm.

- Tại sao có tàu ở lại trên biển 2 tháng trời? - Tôi hỏi.

- Trước đây, nghề lưới vây ra biển cho tàu chạy từ ngày này qua ngày khác để đi tìm “chà” (cục gỗ) trôi giữa biển, đó là cái bóng giống như “ngôi nhà” của các đàn cá dưa gang tới cư ngụ. Tàu theo sát “chà”, ban đêm lặn xuống trinh sát xem cá có đến ở nhiều không để buông lưới vây trọn đàn cá. Hai năm gần đây, ngư dân chúng tôi đã “phát minh” ra cách mới là dùng chính chiếc tàu đánh cá thả neo dù trôi theo dòng nước làm “chà” luôn. Tàu thả trôi càng lâu thì cá về ở càng nhiều. Trận đánh hoàn hảo là sử dụng “ghe cò” (tàu nhỏ) làm ngôi nhà của cá, ban đêm đưa tàu lớn tới bao lưới đánh bắt. Được nhiều cá, tàu to chạy vào bờ bán cá hoặc bán cho tàu nậu (tàu thu mua), còn “ghe cò” tiếp tục ở lại câu nhử cá về quần tụ. Tàu lớn quay ra lại đánh tiếp. Hai chiếc tàu phải thay quân liên tục, để mọi người được về ghé thăm nhà chút đỉnh. Làm như thế này mà vẫn chưa giữ được chân lao động ở lại dài ngày trên biển.

Hiện nay, nhiều tàu cho lao động đóng cổ phần sắm giàn lưới để ăn chia theo tỉ lệ: Tàu “ăn 3”, lưới “ăn 3” và người “ăn 4”. Ví dụ, làm chuyến biển được 200 triệu đồng, trừ phí tổn hết 100 triệu. Tiền dư 100 triệu đồng, chia chủ tàu 30 triệu đồng, chủ lưới 30 triệu đồng, lao động sản xuất 40 triệu đồng.

Thực tế, trên chiếc tàu đánh cá có đến mười mấy cổ phần, mỗi khi tàu dịch vụ đến phát giá mua cá, phải công bố cho mọi người biết rõ ràng giá mua, số lượng cá, bán dầu cũng nói rõ bao nhiêu lít. “Mình làm càng rõ ràng, càng minh bạch thì họ tin tưởng mình càng nhiều. Tàu thu mua nơi khác có tới mua giá cao hơn 1.000 - 2.000 đồng/kg họ cũng không bán” - Ông Y tổng kết.

Bài 4: Điều tiết thị trường linh hoạt

Hải Luận