Câu nói của ông về những người lính Biên phòng làm nhiệm vụ ở các cung đường giáp biên giới trong hệ thống đường mòn Hồ Chí Minh lịch sử đã thôi thúc tôi phải tìm hiểu về các bậc cha anh của mình đã giữ vững biên giới, bảo vệ đường giữa mưa bom, bão đạn suốt 20 năm ròng ấy.

Kể về những ngày kề vai chiến đấu ấy, Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn tự hào: “Ngày 19 tháng 5 năm 1959, Bộ Chính trị và Thường trực Tổng Quân ủy giao nhiệm vụ mở tuyến chiến lược Trường Sơn cho Đoàn công tác quân sự đặc biệt làm nhiệm vụ soi đường vận chuyển hàng quân sự vào Nam, tổ chức đưa đón bộ đội, cán bộ, chuyển công văn, tài liệu từ Bắc vào Nam, từ Nam ra Bắc. Đoàn được biên chế ban đầu gồm 500 cán bộ, chiến sĩ, do đồng chí Võ Bẩm phụ trách và mang phiên hiệu Đoàn 559.

Từ đó, ngày 19 tháng 5 cũng là ngày truyền thống của Bộ đội Trường Sơn. Những tháng ngày mở đường ra tiền tuyến, lính Trường Sơn chúng tôi vô cùng nể phục các đồng chí Biên phòng. Bởi khi bom đạn mù trời, chúng tôi còn có thể sơ tán vào rừng hoặc hang đá, các binh trạm cũng di dời lán trại để đảm bảo an toàn cho người và phương tiện. Còn các anh Biên phòng thì chỉ có thể bám đồn, bám trạm để bảo vệ biên giới, bảo vệ đường một tấc không đi, một li không rời”.

Ông còn ví von đầy hình tượng “Họ như cột mốc sống giữa đạn bom, như ngọn hải đăng giữa đêm rừng âm u để mọi người có thể tìm đến bất cứ lúc nào”. Lời nói tâm huyết của vị tướng từng kinh qua trận mạc khiến tôi rưng rưng xúc động, thúc giục tôi lần giở những trang sử của lực lượng và gặp những người lính Biên phòng làm nhiệm vụ tại các trạm gác Biên phòng bám theo những cung đường trọng điểm chạy dọc biên giới Việt Nam - Lào - Campuchia.

Đế quốc Mỹ đã ném xuống con đường này hơn 7,5 triệu quả bom phá, bom sát thương và hàng triệu quả mìn các loại. Các chú, các anh đã anh dũng tham gia bảo vệ đường, phối hợp chiến đấu cùng những chiến sĩ Trường Sơn trong mọi tình huống gian nan, nguy hiểm nhất. Những đội xe chở cán bộ An ninh vũ trang đi B cùng vũ khí, đạn dược cũng đã lăn bánh vượt truông, vượt suối để góp sức người, sức của cho miền Nam.

Trong hồi ký của mình, Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ, nguyên Tư lệnh kiêm Chính ủy đầu tiên của Công an nhân dân vũ trang (CANDVT), nguyên Tư lệnh Đoàn 559 đã viết: “Đầu năm 1959, tôi được chuyển sang làm Thứ trưởng Bộ Công an kiêm Tư lệnh, Chính ủy (CANDVT), phụ trách tổ chức, xây dựng lực lượng từ ngày đầu. Một lần nữa, tôi lại được trực tiếp đến với đường Trường Sơn. Nhiệm vụ của chúng tôi là xây dựng mới và củng cố lại những đồn Biên phòng, bảo vệ biên giới đất nước. Theo chỉ thị của trên, chúng tôi chỉ đạo các đồn Biên phòng đóng dọc Trường Sơn, làm nhiệm vụ bảo vệ biên giới, vừa giúp đỡ cách mạng của nước bạn, vừa lo xây dựng cơ sở quần chúng, giúp đỡ bảo vệ các đoàn cán bộ vào Nam và ra Bắc, theo các tuyến đường dây giao liên...”.

Có thể kể đến những đồn Biên phòng làm nhiệm vụ trên các trục đường cả Đông và Tây Trường Sơn là Đồn Oóc Sách (nay là Đồn Biên phòng Làng Ho), Đồn Cha Lo, Đồn Cù Bai, rồi tiếp đó là Đồn Lao Bảo, A Lưới, Lò Gò, Xa Mát, Kà Tum, Hoa Lư... Các đơn vị luôn bám đường, đồng cam cộng khổ cùng các lực lượng bộ binh, công binh, pháo binh, hậu cần và các lực lượng giao liên, thanh niên xung phong, lái xe, văn nghệ sĩ trên đường ra tiền tuyến. Những đồn, trạm với mái lá đơn sơ khi đó cùng với hàng trăm binh trạm Trường Sơn đã trở thành nơi đưa đón cán bộ, chiến sĩ và vận tải hàng từ Bắc vào Nam chi viện cho miền Nam ruột thịt.

Thật may mắn là trong quá trình tìm hiểu về đề tài này, tôi được xem bộ phim tài liệu được lưu giữ tại Điện ảnh - Truyền hình Biên phòng có tựa đề “Trạm gác chân đèo”, được sản xuất năm 1969. Giữa những cánh rừng xơ xác vì bom và chất độc hóa học, hình ảnh những chiến sĩ Biên phòng đứng trên trạm gác tiền tiêu, bình tĩnh quan sát quân thù đang gầm rú trên bầu trời, hay những lần các anh đứng chắn trước bom nổ chậm, ra hiệu chỉ đường cho xe đi an toàn vẫn là những hình ảnh lẫm liệt và đáng yêu biết mấy.

Rồi cả hình ảnh những chiến sĩ trinh sát luồn sâu vào địa bàn địch, thu thập thông tin để chống gián điệp, biệt kích và thám báo. Những chiến sĩ quân y lặn lội dưới tán lá rừng đang héo mòn vì chất độc hóa học để thu thập mẫu vật, khuyến cáo bà con nhân dân các dân tộc Trường Sơn tránh xa chất độc giết người.

Đại tá Nguyễn Thanh Hà, nguyên Chỉ huy trưởng BĐBP Quảng Trị nhớ lại: “Khi đó, Đội An ninh vũ trang của chúng tôi có nhiệm vụ bảo vệ an ninh trật tự địa bàn đường Trường Sơn chạy qua, chống gián điệp biệt kích và cùng đồng bào các dân tộc tiến hành đảm bảo bí mật, an toàn cho tuyến đường. Đã có hàng trăm cán bộ, chiến sĩ bám biên giới, bám bản, bám đường, giúp đỡ nhân dân sơ tán an toàn dưới làn bom như trút nước của kẻ thù, cùng bà con lợp lại mái nhà, dựng lại lán trại, tiếp tục cấy cày, trồng trọt. Có những lúc đồn, trạm bị bom bắt trúng, chỉ hôm sau, những mái lá lại được dựng lên, sẵn sàng chào đón những đoàn xe vượt biên giới sang đất bạn Lào”.

Trong những tháng ngày sát cánh cùng Bộ đội Trường Sơn, đã có rất nhiều đơn vị, nhiều cán bộ, chiến sĩ CANDVT được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Vững vàng trên chốt lửa, Đồn CANDVT Cha Lo, Tiểu đoàn 929 CANDVT đã chốt giữ đêm ngày để bảo vệ biên giới và an ninh khu vực, chiến đấu dũng cảm với nhiều đợt tấn công của máy bay kẻ thù và tiêu diệt hàng chục tên thám báo. Đồn Cha Lo vinh dự được tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân năm 1967. Địa bàn của đồn quản lý hiện nay vẫn còn đó nhà bia tưởng niệm anh hùng liệt sĩ tại đồi Cha Quang, tượng đài chiến thắng Bãi Dinh, Cổng Trời, trận địa Nguyễn Viết Xuân và tượng đài chiến thắng Cha Lo... đủ thấy được những năm tháng ấy ác liệt đến nhường nào.

Hay một người con ưu tú của dân tộc Bru-Vân Kiều là đồng chí Hồ Phòm đã dũng cảm nhận nhiệm vụ đột nhập vào các đồn của địch để nắm tình hình và quân số của địch. Đối mặt với muôn vàn nguy hiểm, thậm chí chấp nhận tự sát nếu bị phát hiện để không bị lộ thân phận và bí mật quốc gia, đồng chí Hồ Phòm đã thu thập được nhiều tin tức quan trọng, góp phần giúp lực lượng ta đánh tan đồn Lằng Khằng, điểm chốt La Te năm 1961, mở ra tuyến đường cho xe qua lại nước Lào. Năm 1970, ông vinh dự được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Suốt gần 10 năm lái xe chở hàng và người chi viện cho miền Nam, chạy hàng vạn km đường Trường Sơn, Đại tá Lê Duy Cận - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Cục trưởng Cục Hậu cần BĐBP cũng có những ký ức đầy tự hào. Chiếc xe của người chiến sĩ lái xe quả cảm ấy đã vượt biết bao ngầm sâu, đường cheo leo, tránh hàng chục bãi bom nổ chậm của địch để đưa người và hàng đến vị trí tập kết an toàn. Có những lần, một mình ông lái xe suốt 26 ngày đêm liên tục, có nhiều khi bị sức ép của bom khiến máu trào ra khắp mũi miệng, nhưng tay vẫn không rời vô lăng, chân vẫn nhấn ga vượt dốc.

Con đường huyền thoại năm xưa giờ đã là một con đường hiện đại, bề thế chạy từ Bắc vào Nam, nhiều cung đường nằm trên những khu vực biên giới đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Những chiến sĩ Trường Sơn năm xưa nhiều người khuất bóng, những người còn lại đều đã vào tuổi xưa nay hiếm. Nhưng chiến công của Bộ đội Trường Sơn, của những người lính quân hàm xanh trên con đường biểu tượng cho lòng quả cảm và sức mạnh Việt Nam sẽ luôn được nhắc nhớ, trân trọng.

Minh Huệ