Nghề chọn người

Căn xưởng nhỏ nằm ở số nhà 29/2, đường Lê Lợi, thành phố Hội An của nghệ nhân Bùi Quý Phong những ngày tháng 10 luôn tấp nập du khách “biết tiếng nghệ nhân nên ghé thăm”. Không gian mở và nụ cười tươi, đôn hậu của chủ nhân căn xưởng khiến du khách ai cũng cảm thấy dễ chịu, hài lòng. Bởi khách đông nên phải đến trưa, nghệ nhân Bùi Quý Phong mới dành thời gian trò chuyện cùng tôi. Câu chuyện bên tách trà ấm giữa ngày mưa, nghe nghệ nhân nói về vẻ đẹp cuộc sống được ông gửi gắm qua từng chiếc mặt nạ thật cuốn hút và thú vị.

Năm 22 tuổi, nghệ nhân Bùi Quý Phong có con đầu lòng. Kinh tế gia đình khó khăn nên câu hỏi “Làm gì để đỡ đần cho cuộc sống của vợ con?” là điều khiến ông luôn trăn trở. “Thời điểm đó chuẩn bị Trung thu, thấy một thằng bé đi ngang qua ngõ, mang chiếc đầu lân nhỏ, tôi vẫy vào mượn để xem. Ngẫm nghĩ một lát, bụng bảo dạ, nghề của mình đây rồi. Ba ngày sau, sản phẩm đầu lân do chính tay tôi tự làm ra đời” - ông Phong kể. Nghề đã chọn người, ông Phong bắt đầu phát triển nghề làm đầu lân. Căn xưởng của ông thời điểm đông nhất cũng lên tới hơn chục người thợ. Rằm Trung thu, bà con tìm mua nhiều nên thu nhập khấm khá.

Khi công việc mang lại thu nhập ổn định, cơ duyên lại đưa ông rẽ lối sang làm đạo diễn sân khấu. Say mê bởi những vở kịch, nhiệt huyết sau cánh gà theo dõi từng chi tiết diễn viên biểu diễn trên sâu khấu do chính mình đạo diễn, ông rất vui. Thế nhưng, trong sâu thẳm, ông muốn được vẽ, thế nên gần chục năm trước, ông nghỉ hẳn, quay trở lại với công việc vẽ, nhưng thay vì làm đầu lân, ông vẽ mặt tuồng. “Tôi muốn trao gửi vào những chiếc mặt nạ dân gian do mình vẽ những hình ảnh đẹp của cuộc sống, gửi vào đó sự thiện lành để mọi người khi bước vào không gian của tôi cảm thấy thư thái và yêu đời hơn. Bên cạnh đó, tôi còn vẽ mặt nạ tuồng để gìn giữ nét giá trị văn hóa mà cha ông mình để lại, nhắc nhớ cho thế hệ mai sau về truyền thống văn hóa đặc trưng quê xứ” - ông Phong tâm sự.

Để tạo nên những chiếc mặt nạ, ban đầu, ông Phong sử dụng chất liệu thạch cao. Nhưng nhận thấy chất liệu này dễ vỡ khi vô tình rơi mạnh, ô nhiễm môi trường, ông nghĩ ra cách tìm kiếm giấy báo cũ rồi dựa vào khuôn hình do chính ông thuê thợ đá tạc sẵn để dán lại qua những lớp hồ từ bột nếp. “Mặt nạ làm xong cứng, không méo mó và không vỡ khi đánh rơi. Người cẩn thận có thể gìn giữ vài chục năm” - ông Phong cho biết. Những chiếc mặt nạ dân gian do ông Phong vẽ dễ dàng phân biệt với mặt nạ nhựa, có thể bắt gặp đâu đó trong các cửa tiệm bán đồ chơi.

Mặt nạ giấy dân gian có thần thái riêng, thể hiện đặc trưng ở đôi mắt. Ông Phong luôn tuân thủ quy tắc âm dương trong vẽ mặt nạ, gồm 5 màu chủ đạo là vàng, trắng, đỏ, đen, xanh. Điều đặc biệt, mỗi chiếc mặt nạ ông chỉ vẽ một lần, không lặp lại, bởi theo ông, sự lặp lại gây ra nhàm chán, hạ giá trị của tác phẩm nghệ thuật. Người nghệ nhân phải thường xuyên sáng tạo để vẽ nên những chiếc mặt nạ đẹp, có hồn cốt và truyền được thông điệp cuộc sống. Cứ thế, hàng ngàn chiếc mặt nạ đã được người nghệ nhân vẽ lên như thế.

Sẻ chia để cùng gìn giữ

Hàng ngày, nghệ nhân Bùi Quý Phong khá bận rộn. Các đơn vị lữ hành hoặc khách sạn trên địa bàn thành phố Hội An, thành phố Đà Nẵng hoặc nhiều khi là khách du lịch tự tìm đến để trải nghiệm việc làm mặt nạ. Khi ấy, đích thân nghệ nhân hướng dẫn du khách. Khách có thể mang sản phẩm của mình về hoặc mua ngay tại nhà.

Chị Phan Thị Hoài Vy (quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh) chia sẻ: “Bạn bè tôi khi đến Hội An thường quan tâm đến đèn lồng, lụa…, thế nhưng, tôi lại bị những chiếc mặt nạ tuồng thu hút. Nó có một vẻ đẹp rất ma mị và kì lạ. Mặt nạ tuồng cổ nhưng lại mang sắc thái hiện đại. Được tự mình trải nghiệm, tự tay mình vẽ một chiếc mặt nạ thật là tuyệt vời”. Không chỉ khách người Việt, căn xưởng của nghệ nhân Bùi Quý Phong còn thu hút rất nhiều khách nước ngoài đến tham quan, chụp ảnh, làm và mua mặt nạ làm kỉ niệm. Cứ như vậy, những chiếc mặt nạ đã theo du khách đi khắp nơi để kể “câu chuyện cuộc đời”.

Nặng gánh mưu sinh, nhưng nghệ nhân Bùi Quý Phong vẫn luôn dành cho người nghèo khó những cơ hội để cùng mình vươn lên. Thời điểm nghề làm đầu lân hưng thịnh, ông tạo điều kiện cho 25 thanh thiếu niên có hoàn cảnh khó khăn có việc làm. Nhiều em sau đó đã vững tay nghề, mở xưởng riêng và duy trì nghề cho đến bây giờ. Trở lại với nghề vẽ mặt nạ, ông trao truyền nghề cho nhiều bạn trẻ. “Muốn giữ nghề là phải trao đi. Có như thế nghề mới sống được lâu dài” - ông Phong nói.

Mở xưởng vẽ mặt nạ, cũng giống như trước đây, ông Phong tạo điều kiện cho nhiều bạn trẻ theo nghề. Ông không đòi hỏi nhiều kỹ năng ở họ, chỉ với một điều kiện đơn giản là xem đôi tay có đủ mềm mại để đưa nét vẽ thanh thoát hay không. Thu nạp thợ, ông tự đào tạo tay nghề, chỉ cho học cách tư duy hình ảnh và quan niệm về cuộc sống bằng trái tim ấm áp. Theo nghề đã 2 năm, ngay giữa thời điểm Covid-19 bùng phát mạnh, chị Thu Sương (xã Cẩm Thanh, thành phố Hội An) vẫn bền bỉ với nghề. “Tôi từng làm việc trong ngành du lịch với mức thu nhập không tệ, nhưng tôi thấy ở đây, với công việc này giúp tôi thư thái và thỏa thích sáng tạo nên tôi quyết định gắn bó với nghề” - chị Sương bộc bạch.

Hơn 1 năm nay, nghệ nhân Bùi Quý Phong còn mở lớp dạy vẽ mặt nạ miễn phí cho 40 học sinh từ 6 đến 14 tuổi trên địa bàn thành phố. Đều đặn mỗi chiều chủ nhật hàng tuần, căn xưởng của ông trở thành lớp học do chính ông hướng dẫn. Ông nói: “Tôi muốn rèn cho các cháu tính kiên nhẫn, tình yêu cuộc sống thông qua hoạt động vẽ mặt nạ. Đương nhiên, tôi sẽ rất vui nếu học trò yêu thích và có năng khiếu hội họa. Tôi hi vọng, lớp học sẽ truyền thêm cho các cháu động lực để giữ lửa đam mê của mình”.

Trúc Hà