Lão già làng bắt tay làm du lịch

Làng Plei Klech (xã Ngọk Bay, thành phố Kon Tum) này, nơi già làng A Biu (67 tuổi) cư ngụ cả một đời, nơi ngôi nhà của già bây giờ đã thành điểm du lịch không thể bỏ qua của du khách trong và ngoài nước khi đến với Kon Tum. Ngôi nhà của già làng A Biu, chỗ cổng vào đã treo sẵn dàn ching chiêng, để mỗi khi ai vào đều tò mò gõ thử.

Dàn chiêng ấy như chiếc chuông cửa, gõ vào đó và báo hiệu cho mọi người biết họ sắp bước vào một thế giới của văn hóa Ba Na được gìn giữ gần như nguyên bản ở làng Plei Klech này, nơi mà mỗi khi ai đó muốn tìm và muốn hiểu về Ba Na, họ đều tìm về đây.

Nhà của già làng A Biu là ngôi nhà sàn kiểu nhà Ba Na, hàng cột hiên trang trí hoa văn đậm màu sắc truyền thống, song cửa sổ đẽo gọt cầu kỳ theo đường dích dắc. Gầm sàn tận dụng bày đồ dệt thổ cẩm, măng khô, mật ong rừng… để chào mừng khách du lịch.

Trước nhà là một khoảng sân có cây nêu, treo đầy cồng chiêng, trống và có cả đàn T’rưng, nơi ông và nhiều lớp con cháu thường trình diễn mỗi khi khách tới tham quan. Nhìn từ xa có thể nhận ra ngay điều đặc biệt trong ngôi nhà này, chủ nhà phải thật sự đam mê, tâm huyết với những giá trị văn hóa dân tộc thì mới có thể bày trí ngôi nhà đậm chất Tây Nguyên như vậy.

Nhưng trước đấy, phải lâu lắm già làng A Biu bắt nhịp được “du lịch homestay”, vì với già, du lịch là cái gì đó quá mới mẻ. Lâu rồi, người ta đã quên già làng A Biu từng là một thầy giáo. Bao mùa trăng, già lặn lội qua từng con suối, qua từng sườn đồi để tìm lũ trẻ dạy học.

Hơn 15 năm làm thầy giáo, không biết bao lần già A Biu thổn thức khi thấy lũ trẻ chờ đến lớp. Những mùa lũ tràn về, lũ trẻ trong làng đứng bên mép nước nhìn đôi chân trần của thầy A Biu lội qua sông qua suối mà đầy lo lắng. Già A Biu cũng từng làm phó hiệu trưởng nhiều năm.

Từ ngày bắt nhịp hiện đại, được sự động viên của người nhà và chính quyền địa phương, ông A Biu mở homestay ngay chính ngôi nhà sàn của mình, mà như cán bộ bảo, gìn giữ thì phải phát huy, phải cho nhiều người thấy cái hay, cái đặc sắc của văn hóa Ba Na, phải lan truyền được trong cộng đồng thì hồn cốt Ba Na mới được lưu truyền mãi mãi.

Và chẳng mất nhiều công sức, thời gian, ngôi nhà và khuôn viên của ông biến thành một làng Ba Na thu nhỏ với đầy đủ những cung bậc cảm xúc, đầy đủ những chiêng trống, tượng, thổ cẩm, ẩm thực và con người hiện hữu. Đó là cách thức mà ông chọn để có thể vừa lưu giữ, vừa truyền ngọn lửa yêu thích âm nhạc dân tộc, lan tỏa các giá trị văn hóa đến cộng đồng.

Nhiều du khách cả trong và ngoài nước đến đây rất thích thú với những vật dụng già làng A Biu sưu tầm được như ché, chiêng cổ… Họ cùng ngắm cổ vật, thưởng thức những điệu múa xoang, những bài hát dân ca tha thiết, hòa cùng âm thanh rộn ràng của cồng chiêng, thưởng thức những ngụm rượu cần nồng nàn giữa núi rừng Tây Nguyên vang vọng.

Ngày già làng A Biu được Nhà nước công nhận là Nghệ nhân Ưu tú, người làng nườm nượp đổ đến nhà già A Biu để chúc mừng. Già làng A Biu đứng giữa sân nhà, mang cái chiêng quý nhất ra chơi, mang cái bụng mình ra giãi bày bằng những ting tong của T’rưng. Ông cất giọng trầm ấm một khúc hát bằng tiếng mẹ đẻ. Mấy đứa trẻ lớp 2, lớp 3 lạ lùng, tò mò chăm chú nghe. Có lẽ, lần đầu chúng thấy ông trong hình ảnh một người nghệ sĩ phiêu lãng như thế.

Lũ làng ngồi yên lặng nghe như thấm từng chút một lời bài hát, giọng người hát. Tiếng ching chiêng ngưng lâu rồi, tiếng T’rưng ngưng lâu rồi, tiếng hát ngưng lâu rồi, nhưng chẳng ai buồn rời đi. Nhiều người lại cất giọng: “Hát tiếp đi! Chơi tiếp đi, cho hết lời trong bụng đi để chúng tôi nghe!” và ông lại nâng ching chiêng lên sát bên người, lại gõ, lại hát, say sưa và rưng rưng như lá gió đại ngàn réo rắt.

Hết một đời cho văn hóa Ba Na

Sáng, già làng A Biu thường bận đi chỉnh chiêng cho một làng nào đó. Đó là một phần công việc thường ngày của ông, ngoài việc đi dạy các lớp cồng chiêng, đi chỉnh chiêng, hoặc đi biểu diễn thì ở nhà đón khách.

Bất kể khách là ai, đến từ đâu, bao nhiêu tuổi cứ đến, ông đều niềm nở như người trong nhà. Già làng A Biu về làng và đi dạy, dạy cho lũ trẻ trong vùng biết cái trống, cái chiêng, biết cầm dùi từ lúc vừa 5 tuổi, biết chơi T’rưng khi đứng chưa tới ngang ngực. Ông còn thường xuyên được mời sang các trường văn hóa nghệ thuật của các tỉnh bạn như Gia Lai, Đắk Lắk để dạy cồng chiêng…

Vít nhẹ cần rượu dưới sàn, già làng A Biu thủng thẳng kể về cuộc đời mình. Với ông, văn hóa Ba Na vốn là cái gì mông lung lắm, chỉ biết rằng, cái tiếng của ông là tiếng Ba Na, cách sống của ông là cách sống của người Ba Na, cái tay đánh chiêng, cái tay cầm dùi đàn T’rưng, cái chân đi khắp vùng, cái mắt, cái bụng tìm về nhạc cụ, tất cả đều là Ba Na hết.

Giờ già làng A Biu còn 7 bộ chiêng, tất cả đều là chiêng quý có tuổi đời hàng trăm năm. Có những chiếc chiêng đổi bằng vài con bò, vài con trâu. Chừng đó đủ để mọi người biết được công tìm và giữ những bộ chiêng ấy giữa thời kỳ “chảy máy cồng chiêng” của lão tóc dài này lớn lao biết nhường nào.

Ông khoe với tôi xem cái ching lớn nhất, vẫn còn đượm vô số vết máu con trâu cúng Yàng trong mùa lễ hội, vẫn còn hằn hàng trăm vết búa chỉnh chiêng gõ vào để ching này mang linh hồn của làng gửi đến cho thần linh. Đó là một trong những bộ chiêng quý có tên là Klang Brông (còn gọi là chiêng Đại Bàng).

Đây là một trong “tứ đại kỳ chiêng” vô cùng quý của người Ba Na. Bộ chiêng này có 12 chiếc. Trong đó, chiêng cái hay còn gọi là chiêng mẹ dày và nặng khoảng 12kg, được gò đồng với vân nổi khắc trên mặt chiêng giống cánh chim đại bàng đang xòe rộng, đánh một tiếng nghe rung đều, âm vang khắp không gian.

Không chỉ ching chiêng, ông còn miệt mài với dân ca, những khan, những thổ cẩm, những nhạc cụ khác như đàn T’rưng, trống… để giữ gìn nguyên vẹn hồn cốt Ba Na. Ông bảo giữ không chỉ cho mình, cho làng, mà cho con cháu đời sau, cho cả người Ba Na ở khắp vùng cao nguyên này. Miệt mài và đằm thắm, già làng A Biu gom góp cho mình từng chút một để bây giờ nở nụ cười viên mãn, chẳng còn điều gì khiến ông bận lòng bây giờ nữa.

Minh Ngọc