Cột mốc lịch sử

Theo bình luận của giới chuyên gia chính trị, theo Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982), biển cả là vùng biển quốc tế, bao gồm tất cả vùng biển không nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), lãnh hải hay nội thủy của một quốc gia cũng như không nằm trong vùng nước quần đảo của quốc gia quần đảo. Do đó, biển cả không thuộc quyền tài phán của bất kỳ nước nào. Tất các quốc gia đều có quyền triển khai tàu, đánh cá và hoạt động nghiên cứu tại vùng biển cả.

Mặc dù biển cả chiếm hơn 60% diện tích đại dương của thế giới và gần 50% bề mặt Trái Đất, nhưng hầu như không có quy định mang tính toàn diện để bảo vệ sinh vật biển ở biển cả. Hiện, chỉ có khoảng 1% diện tích biển cả được bảo vệ. Đây cũng là yếu tố thúc đẩy một quá trình đàm phán đã kéo dài 15 năm để đạt được một hiệp ước mang tính toàn cầu về bảo vệ vùng biển quốc tế.

Mới đây, LHQ đã chủ trì vòng đàm phán tại thành phố New York của Mỹ, với sự góp mặt của các nhà đàm phán từ hơn 100 quốc gia. Vòng đàm phán đã hoàn tất được hiệp ước mang tính ràng buộc về mặt pháp lý để bảo vệ sinh vật biển trong vùng biển quốc tế.

Theo giới chuyên gia, việc các nước nhất trí về hiệp ước này sẽ là một cột mốc quan trọng trên hành trình phát triển của toàn nhân loại. Bởi, hiệp ước biển khơi này sẽ đáp ứng các cam kết đa dạng sinh học toàn cầu mà các nước đã đưa ra tại nhiều hội nghị toàn cầu trong thời gian gần đây. Đặc biệt là cho phép tạo ra các khu vực được bảo vệ trong các vùng biển quốc tế. Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Monica Medina đặt ra kỳ vọng, hiệp ước sẽ giúp đạt được mục tiêu bảo vệ ít nhất 30% đại dương toàn cầu vào năm 2030.

Tâm điểm gây căng thẳng trong quá trình đàm phán là việc chia sẻ lợi ích tiềm năng của các nguồn tài nguyên biển mới được phát hiện. Các nước đang phát triển, không có phương tiện để chi trả cho các nghiên cứu tốn kém, đã đấu tranh để được hưởng lợi từ quá trình thương mại hóa các chất tiềm năng được phát hiện trong vùng biển quốc tế. Lợi nhuận cuối cùng có thể đến từ các sản phẩm như dược phẩm, hóa chất hoặc mỹ phẩm.

Trong một động thái được coi là nhằm xây dựng lòng tin giữa các nước giàu và các nước đang phát triển, Liên minh châu Âu (EU) đã cam kết tài trợ 40 triệu EUR để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phê chuẩn hiệp ước đại dương và sớm đưa vào triển khai. EU cũng tuyên bố cam kết tài trợ hơn 860 triệu USD để bảo vệ các đại dương. Phần lớn số tiền này sẽ được dành cho các dự án nghiên cứu đại dương nhằm bảo vệ đa dạng sinh học biển và ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu đối với đại dương. Cùng với đó là dùng để phóng vệ tinh giám sát tình trạng tan băng và theo dõi những tác động của tình trạng biến đổi khí hậu và cải thiện quản lý nghề cá.

Đảm bảo cho tương lai phát triển bền vững

Theo truyền thông quốc tế, dù văn bản chính thức của hiệp ước này chưa được công bố và sẽ còn trải qua các khâu quan trọng khác, như nhóm họp để chính thức thông qua văn bản của hiệp ước, sau đó chuyển đến Đại hội đồng LHQ để bỏ phiếu, tiếp đó là các nước sẽ phê chuẩn để hiệp ước có hiệu lực.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cùng chung khẳng định, việc hơn 100 quốc gia thành viên LHQ cùng nhất trí về hiệp ước sau nhiều năm đàm phán kéo dài thực sự là một bước đột phá to lớn, mở ra những triển vọng tích cực cho tiến trình hiện thực hóa hiệp ước này.

Đặc biệt, các tổ chức quốc tế và giới chuyên gia trong lĩnh vực môi trường cùng chung nhận định, hiệp ước sẽ thành công và có thể đảo ngược những tổn thất đa dạng sinh học biển, đảm bảo cho tương lai phát triển bền vững.

Ca ngợi về thành tựu có ý nghĩa lịch sử này, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres hoan nghênh việc các nước thông qua văn bản của hiệp ước và coi đây là chiến thắng của chủ nghĩa đa phương và của những nỗ lực toàn cầu nhằm chống lại các xu hướng hủy diệt đại dương.

Các nhà hoạt động về môi trường chia sẻ, có thể hiểu đơn giản, hiệp ước này sẽ cung cấp các công vụ pháp lý để thiết lập và quản lý các khu bảo tồn biển nhằm bảo vệ đa dạng sinh học của đại dương. Hiệp ước cũng bao gồm các đánh giá về môi trường để tính toán thiệt hại tiềm ẩn của những hoạt động thương mại trước khi thực hiện và cam kết của các bên ký kết về chia sẻ tài nguyên đại dương.

Năm 2022 từng được hy vọng sẽ đạt được bước đột phá về hiệp ước này. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán trong năm 2022 không đạt được kết quả tích cực, thậm chí còn có nguy cơ thất bại. Vì lẽ đó, vòng đàm phán mới nhất được xem là cơ hội cuối cùng. Các vấn đề trở ngại liên quan tới hiệp ước đã được giải quyết với một văn bản thỏa thuận và là kết quả mang tính đột phá, có ý nghĩa quan trọng.

Việt Nam nằm trong số các quốc gia đạt được đồng thuận về văn bản của hiệp ước này. Trong quá trình đàm phán, Đoàn Việt Nam đã có nhiều ý kiến đóng góp vì lợi ích chung của các quốc gia đang phát triển.

Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Trưởng Phái đoàn Đại diện thường trực Việt Nam tại LHQ, Trưởng đoàn Việt Nam đã nêu nhiều đề xuất liên quan đến các quy định về nâng cao năng lực và chuyển giao công nghệ biển vì lợi ích của các quốc gia đang phát triển, thúc đẩy các nội dung của dự thảo văn kiện phù hợp với luật biển quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích của Việt Nam.

Thanh Trúc