Năm 2019, phiên chợ đêm vào tối 16 âm lịch hằng tháng bắt đầu được duy trì tại khu vực cầu ngói Thanh Toàn, thôn Thanh Toàn, xã Thủy Thanh, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Gọi là phiên chợ đêm, nhưng thực chất, đây là một phức hợp các hoạt động thu hút khách du lịch bao gồm hội bài chòi, trò chơi dân gian, trưng bày nông cụ và trình diễn thao tác các hoạt động sản xuất nông nghiệp đặc trưng của vùng quê Thủy Thanh. Hiện nay, khu vực này duy trì một nhà trưng bày nông cụ truyền thống và quang cảnh xung quanh cây cầu đặc biệt đậm tính chất làng quê truyền thống của dân tộc Việt gồm cây đa, bến nước, chợ, sân đình. Đây là tiền đề để xã Thủy Thanh xây dựng thành làng du lịch kiểu mẫu và cầu ngói Thanh Toàn tiếp tục là điểm đến không thể bỏ qua, một phần quan trọng cấu thành chương trình đồ sộ “Festival Huế 2020 – Huế luôn luôn mới” sẽ diễn ra vào tháng 4 tới đây tại Thừa Thiên Huế.

Cầu ngói Thanh Toàn được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận di tích cấp quốc gia vào năm 1990. Cây cầu như một con rồng uốn lưng bắc qua 2 bờ có kiến trúc gồm 7 gian, dài 17m, rộng 5m, là nơi thờ người đã xây dựng cây cầu này. Từ thời điểm này, cây cầu cổ càng thu hút khách du lịch và các nhà nghiên cứu. Mùa Festival Huế 2019, mỗi ngày có hàng ngàn người tới hưởng thụ khung cảnh làng quê ở Thủy Thanh và chiêm ngưỡng cây cầu này. Với kiến trúc tương tự như chùa cầu Nhật Bản của Hội An, cầu ngói Thanh Toàn là tên dân gian thường gọi kiến trúc đa công dụng bắc qua ngã ba một đoạn kênh chảy qua thôn Thanh Toàn. Cây cầu này đã từng được trùng tu 13 lần và từng được gia cố nền móng trên cơ sở tôn trọng tối đa tính nguyên bản. 

Mô hình phát triển du lịch nông thôn dựa vào cộng đồng tại xã Thủy Thanh được xem là một trong những biện pháp để bảo tồn cây cầu cổ một cách tốt nhất. Hiện nay, cây cầu như trái tim của làng và hạt nhân quan trọng của khu du lịch Thủy Thanh khi các hoạt động du lịch càng được mở rộng ra ngoài ngoại vi thành phố Huế . 

Có ý kiến cho rằng, cây cầu cần được đóng cửa tham quan vĩnh viễn để bảo tồn như dạng đóng băng một công trình vật chất trưng bày ngoài trời. Lý do đưa ra, cầu ngói Thanh Toàn là công trình cổ quá quý hiếm, niên đại lâu năm và chất lượng của công trình hiện nay có thể không đủ điều kiện để tiếp tục công dụng là một công trình giao thông. Ai có thể đảm bảo an toàn cho người qua cầu. 

Chúng tôi đến cầu ngói Thanh Toàn vào mùa cao điểm du lịch cuối năm 2019. Xung quanh cây cầu là không khí vui tươi, thanh bình, bởi nơi này, các hàng quán bán đồ lưu niệm, chợ quê được quy hoạch trật tự, ổn định. Đình làng dưới gốc đa lớn và đặc biệt ở dưới sông, trẻ nô đùa với nước dưới sự chỉ dạy chèo đò của các bô lão sao cho thuyền nhỏ đi qua không va vào các cột chống đỡ dầm cầu. Cây cầu là điểm nối để thôn Thanh Toàn được du khách biết tới, là động lực mở ra dịch vụ du lịch. 

Những bô lão trong thôn luôn dạy trẻ kỹ thuật đi thuyền qua cầu không chạm vào chân cầu. Tới các đoạn sông bên ngoài thôn Thanh Toàn thì tập đua thuyền để mỗi năm đều có hội đua thuyền truyền thống giữa các làng. Chiếc thuyền mỏng như lá tre chỉ cần không nhịp tay chèo là lật úp hất những đứa trẻ xuống kênh. Chúng vui vẻ bơi nghịch và đùa giỡn trên dòng sông của làng mà hai bên bờ đều cắm các cọc dấu ghi mức nước lũ lên cao hằng năm. Kỹ năng bơi lội và tinh thần chinh phục tự nhiên là niềm tự hào của người dân xã Thủy Thanh. 

Vậy nên lịch sử của cây cầu cũng không nằm ngoài ý nghĩa đó. Sử sách ghi lại, các vị tộc trưởng khai canh từ thế kỷ XVI đã lập ra làng Thanh Thủy Chánh và Thanh Thủy Thượng tách ra từ một làng rất đông dân là làng Thủy Thanh (nay thuộc xã Thủy Thanh). Cái tên làng đã nói lên cảnh đẹp trong xanh của làng quê có con sông chảy qua ghi dấu cuộc khai canh lập nghiệp, công sức của người dân tạo nên cánh đồng lớn và hệ thống thủy lợi nội đồng phục vụ đời sống con người. 

Bà Trần Thị Đạo, người ở xã Thủy Thanh, cháu 6 đời của một trong 12 vị khai canh này, vợ của Tổng đốc 3 huyện Hương Trà, Phú Vang và Quảng Điền  xưa kia thấy người dân qua lại hai bên kênh ngoài đồng vất vả nắng nóng quá, đã cho xây dựng cây cầu có mái che để người dân qua cầu có chỗ nghỉ chân. Điều kỳ diệu là trải qua hơn 200 năm, cây cầu này hiện nay vẫn thực hiện công dụng là cầu giao thông và là chỗ nghỉ chân cho những người qua cầu. Chính công dụng đặc biệt của cây cầu đã làm cho công trình gần gũi với đời sống, không phải là một mẫu vật trưng bày, sống mãi với thời gian và có khả năng tạo ra xung quanh nó một môi trường đời sống phong phú đa dạng. Cây cầu hứng gió hè và che gió đông, là nơi hẹn hò của biết bao thế hệ người làng, chứng kiến nhiều cuộc đổi dời nơi thôn dã mà vẫn trơ gan với thời gian. Ngày nay, dân làng vẫn tổ chức ngày hội gắn với ngày giỗ của bà Trần Thị Đạo. 

Không chỉ là một kiến trúc cổ độc đáo, cây cầu còn là nhân chứng lịch sử. Chính vua Khải Định đã hạ lệnh cho người dân lập bàn thờ bà Trần Thị Đạo ngay trên gian chính của cầu. Bên cạnh đó là các chỗ ngồi hóng mát, nghỉ chân. Các bộ phận của cầu đều bằng gỗ tròn và vuông, không chạm khắc, giản dị như nguyên bản là cây cầu công dụng giao thông. Trước đây, các nghệ nhân chạm khắc tứ linh ở bộ mái cây cầu long lân quy phụng và giao long trên mái cầu. Sau này, hình rồng chầu mặt nguyệt được thay thế chứng tỏ có vai trò sắc lệnh của các vua triều Nguyễn. 

Tết Nguyên đán hằng năm tại khu vực cầu ngói Thanh Toàn diễn ra hội bài chòi quy mô lớn và phiên chợ thôn dã đầu tiên cho năm mới thu hút đông đảo khách du lịch. 

Thụy Văn