Nữ đại biểu Quốc hội đầu tiên trong ngành múa

Là người Hà Nội gốc, từ thuở ấu thơ, khi cha đang làm ở Ty Văn hóa, Chu Thúy Quỳnh được tiếp xúc với các diễn viên, nghệ sĩ ở đoàn văn công, lời ca, tiếng hát, những điệu múa uyển chuyển đã đi vào tâm hồn yêu nghệ thuật của cô bé Chu Thúy Quỳnh. 14 tuổi, Thúy Quỳnh cùng Xuân Quỳnh (nhà thơ-cố nghệ sĩ Xuân Quỳnh) rủ nhau đi thi tuyển diễn viên múa và trúng tuyển vào Đoàn Ca múa nhân dân Trung ương (nay là Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam). Vào môi trường chuyên nghiệp, được các nghệ sĩ có tên tuổi dìu dắt, Thúy Quỳnh sớm bộc lộ năng khiếu múa nổi bật.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Chu Thúy Quỳnh luôn có mặt trên những tuyến lửa khu IV và vùng giáp ranh chiến sự ở miền Nam để mang lời ca, tiếng hát động viên đồng bào, chiến sĩ hăng hái tham gia chiến đấu. Ở vùng chiến sự khốc liệt, Chu Thúy Quỳnh vẫn say sưa biểu diễn. Cảm xúc dâng trào đã thôi thúc Chu Thúy Quỳnh và đồng nghiệp sáng tác nên những tác phẩm múa bất hủ, ca ngợi tinh thần chiến đấu kiên cường của quân và dân ta. Điển hình như điệu múa “Gặp gỡ bên mâm pháo” do Thúy Quỳnh và Mạnh Hùng sáng tác. Hai tác phẩm “Vợ chồng dân quân bên khẩu súng trường”, “Gặp gỡ bên mâm pháo” được Thúy Quỳnh biểu diễn ngay bên mâm pháo, trước họng súng quân thù...

Chu Thúy Quỳnh trở thành diễn viên solist với các vở múa: “Bà mẹ miền Nam”, “Cánh chim và ánh sáng mặt trời”, “Tiếng gọi quê hương, “Theo cờ giải phóng”... Đây cũng là những vở diễn mang đến cho Chu Thúy Quỳnh những danh hiệu, huân chương cao quý khi ở tuổi đôi mươi. Những năm 70 của thế kỷ trước, tên tuổi nghệ sĩ Chu Thúy Quỳnh đã nổi tiếng với những vai chính ở các vở kịch múa: “Chim Gâu”, “Đôi bờ”, “Tấm Cám”...

Năm 1970, nghệ sĩ Chu Thúy Quỳnh đã được MTTQ Việt Nam giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội ở Hà Nam và đã trúng cử, sau đó, trở thành đại biểu Quốc hội các khóa IV, VIII, IX, X.

“Múa dân tộc là vốn liếng lớn nhất”

NSND Chu Thúy Quỳnh đặc biệt quan tâm việc khai thác những giá trị của kho tàng múa dân gian, dân tộc. Theo bà, đó là vốn nghệ thuật vô cùng quý giá của ông cha để lại, là nền tảng để phát triển nghệ thuật múa chuyên nghiệp Việt Nam. Nữ nghệ sĩ không quản ngại khó khăn, trèo đèo lội suối đến tận các vùng núi cao, vùng dân tộc thiểu số để tìm hiểu, khai thác vốn văn hóa dân gian, dân tộc. Bà quan niệm: “Học thì phải hành, bằng cái vốn của đất nước mình, vì vậy, tôi đã đi sâu tìm hiểu các điệu múa dân tộc. Muốn sáng tác tiết mục mới, tôi phải đến tận nơi, học từng động tác rồi đưa vào những điệu múa. Đối với tôi, múa dân tộc là vốn liếng lớn nhất và cũng cho hiệu quả cao nhất”.

Nổi bật trong hàng chục tác phẩm múa đã được NSND Chu Thúy Quỳnh dàn dựng, biên đạo múa là cụm 3 tác phẩm: “Mùa Xuân trên bản Mông”, “Hoa đất nước”, “Hầu văn Xá Thượng”. Những tiết mục này đều được xây dựng trên nền tảng múa dân gian, dân tộc.

Để có tiết mục “Mùa Xuân trên bản Mông”, NSND Chu Thúy Quỳnh đã nhiều lần lặn lội lên vùng cao, đến từng bản đắm mình trong các phiên chợ ngày Xuân, ngắm các chàng trai, cô gái Mông thổi khèn, múa ô và đưa chất liệu múa dân tộc vào tác phẩm của mình. Nhờ đó, tiết mục múa “Mùa Xuân trên bản Mông” đã giành Huy chương Vàng Hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc năm 1990 và Giải Nhất Liên hoan múa quốc tế năm 2014.

Múa “Hoa đất nước” là bức tranh lớn của tình đoàn kết các dân tộc anh em, ở đó, mỗi dân tộc đều hiện diện sinh động, với những nét riêng độc đáo qua từng điệu múa, trong từng trang phục, giai điệu âm nhạc...

Còn “Hầu văn Xá Thượng” là điệu múa dân gian trên nền nhạc là làn điệu hầu văn Xá Thượng, một nghi lễ trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ vừa được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Tiết mục múa này đã đoạt Huy chương Vàng Hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc năm 1995...

Với 3 tác phẩm múa mang giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, đậm đà bản sắc dân tộc, NSND Chu Thúy Quỳnh đã vinh dự được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật năm 2017.

Không dừng lại ở công việc sáng tác, biên đạo, khi là người đứng đầu Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam, rồi Chủ tịch Hội Nghệ sĩ múa Việt Nam (5 khóa liên tiếp), NSND Chu Thúy Quỳnh vẫn làm tổng đạo diễn nhiều chương trình nghệ thuật lớn như kỷ niệm 100 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh; chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII của Đảng; Lễ khai mạc Tiger Cup 1998; Chương trình nghệ thuật kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội; Lễ khai mạc và bế mạc SEA Games 22...

Nhiều năm trở lại đây, NSND Chu Thúy Quỳnh dành thời gian cho việc phát hiện tài năng biên đạo và nghệ sĩ múa. Ở tuổi 80, NSND Chu Thúy Quỳnh vẫn giữ nụ cười tươi tắn, duy trì sức khỏe dẻo dai bằng những bài tập do mình sáng tạo. Bà hãnh diện với người con trai nay đã là Phó Giám đốc Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam và con dâu theo nghề múa, hiện là giảng viên tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội...

Ngọc Ánh