Những con số đáng suy ngẫm

Theo số liệu của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), kết hôn trẻ em, kết hôn sớm và cưỡng ép kết hôn là một vấn đề toàn cầu ảnh hưởng nghiêm trọng tới hàng triệu trẻ em gái. Ước tính, tới năm 2030, sẽ có hơn 800 triệu phụ nữ trên toàn cầu phải chịu đựng các hậu quả của tảo hôn, so với con số 650 triệu hiện nay.

Việt Nam có tỉ lệ phụ nữ từ 20-24 tuổi đã kết hôn hoặc sống chung như vợ chồng trước khi tròn 18 tuổi là 11%, xếp thứ 21 trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương và thứ 98 trên thế giới về mức độ trầm trọng của tảo hôn. Tỉ lệ này thấp hơn nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, theo số liệu điều tra kinh tế-xã hội của 53 dân tộc thiểu số, tỷ lệ tảo hôn trong nhóm các dân tộc thiểu số lại lên tới 21,9%.

Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp bách đối với việc tập trung các nguồn lực vào phòng, chống tảo hôn trong cộng đồng các dân tộc thiểu số, nơi phần lớn trẻ em không được trang bị kiến thức về tảo hôn. Đặc biệt, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, trẻ em và thanh thiếu niên càng phải đối mặt với nhiều nguy cơ tiềm ẩn khi học tập, giải trí trên mạng, đòi hỏi những giải pháp hiện đại phù hợp.

Theo một khảo sát trên 1.725 trẻ em dân tộc thiểu số của Dự án “Tăng cường nhận thức của trẻ em, thanh thiếu niên dân tộc thiểu số về mua bán người và tảo hôn thông qua công nghệ số” (EMPoWR) vào cuối năm 2020 tại 17 xã thuộc 6 huyện ở 4 tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Quảng Bình và Quảng Trị cho thấy, tình trạng tảo hôn có xu hướng giảm. Tuy nhiên, chỉ có 28% trẻ em được trang bị kiến thức về tảo hôn; 52% số em được khảo sát hiểu biết đúng về độ tuổi kết hôn tối thiểu. Các em thường hiểu sai về độ tuổi được kết hôn của nam giới, đồng thời, các em nữ cũng cảm thấy áp lực phải lấy chồng (để không bị “ế”) lớn hơn. Có 72% biết được ít nhất 2 hậu quả của việc tảo hôn, phổ biến nhất là ảnh hưởng đến nghề nghiệp tương lai, việc học hành và sức khỏe bản thân. Chỉ có 60% sẵn sàng phản đối hôn nhân ép buộc. Tỉ lệ này cao hơn ở trẻ em gái và trẻ em được đi học.

Đáng chú ý, có 91% trẻ em, thanh niên dân tộc thiểu số đang sử dụng internet, chủ yếu bằng điện thoại thông minh và thường sử dụng từ 1-3 giờ/ngày. Tuy nhiên, chỉ có 10% tự khai là có hiểu biết về an toàn trực tuyến. Facebook và YouTube là 2 kênh được dùng nhiều nhất, hoạt động chính là chat, lướt mạng và xem phim/video. 42% số em được khảo sát trả lời đã từng hẹn gặp bạn quen trên mạng, trong đó, 1/3 hẹn gặp mặt chỉ sau 1 lần nói chuyện.

Cần những giải pháp mạnh mẽ trên môi trường internet

Hiện nay, ngày càng có nhiều người, bao gồm cả thanh thiếu niên, sử dụng internet để học tập, làm việc, giao tiếp, giải trí và tiếp cận các dịch vụ khác. Nhưng không gian mạng tiềm ẩn những nguy cơ tảo hôn và nhiều dạng thức lạm dụng trẻ em và thanh thiếu niên khác. Do đó, giới trẻ, đặc biệt là các em ở vùng sâu, vùng xa cần được trang bị các công cụ để bảo vệ bản thân.

Để đáp ứng “khoảng trống” trên môi trường internet, từ năm 2021, nền tảng “Em vui” là một hoạt động trong khuôn khổ Dự án EMPoWR do Phái đoàn Liên minh châu Âu và Tổ chức Plan International tại Bỉ đồng tài trợ, được Viện Nghiên cứu phát triển xã hội (ISDS) phối hợp với Tổ chức Plan International tại Việt Nam thực hiện với sự hợp tác của Cục Trẻ em, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội và các cơ quan khác.

Sau hơn 8 tháng triển khai, nền tảng “Em vui” đã thu hút hơn 31.000 lượt truy cập, hơn 3.000 bạn trẻ tham gia các hoạt động trên ứng dụng. Dự án được triển khai tại 11 huyện, 52 xã của 4 tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Quảng Bình và Quảng Trị từ năm 2020 đến năm 2023. Mục tiêu chính của dự án là hỗ trợ các em nam nữ thanh thiếu niên dân tộc thiểu số (từ 10 đến 24 tuổi) sử dụng không gian kỹ thuật số để tìm hiểu các kiến thức về phòng, chống tảo hôn; phòng, chống mua bán người; an toàn trên mạng internet; sức khỏe sinh sản… cũng như tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ.

Có thể nói, truyền thông trên môi trường số là giải pháp tối ưu hiện nay nhằm giảm thiểu tình trạng tảo hôn. Song, tuyên truyền như thế nào mới là bài toán cần được sự vào cuộc của toàn xã hội, đặc biệt là các cấp chính quyền, sự nhiệt tình của cán bộ, cộng tác viên dân số ở cơ sở. Hơn nữa, nội dung truyền thông ở từng vùng, từng địa phương, từng dân tộc cần được xây dựng dựa trên những nghiên cứu về văn hóa tộc người, thiết chế làng bản, tâm lý... để tạo hiệu quả cao nhất.

Cẩm Linh