Theo truyền thuyết, Bàn Vương vốn là Long Khuyển Bàn Hồ, nhờ lập được công lao to lớn giết được Cao vương (xâm lược nước Bình Vương) nên được vua Bình Vương trọng thưởng và gả công chúa cho. Vợ chồng Bàn Hồ sinh được 12 người con (6 trai, 6 gái) đều được ông là Bình Vương ban sắc thành 12 họ là: Bàn, Lan, Mãn, Uyển, Đặng, Trần, Lương, Tống, Phượng, Đối, Lưu, Triệu như các họ của người Dao ngày nay.

Khi Bình Vương chết, Bàn Vương lên làm vua. Tuy làm vua nhưng Bàn Vương vẫn giữ nếp sống giản dị, dạy dân cách trồng lúa, dệt vải,... Sau khi Bàn Vương chết đi, người Dao tổ chức thờ cúng trên bàn thờ tổ tiên và lễ cúng Bàn Vương.

Theo thống kê, người Dao trên lãnh thổ Việt Nam có tới 7 nhóm (ngành) gồm: Dao Đỏ, Dao Quần Chẹt, Dao Lô Gang, Dao Tiền, Dao Quần Trắng, Dao Thanh Y và Dao Làn Tiển/Tẻn. Tuy mỗi nhóm Dao có một số chi tiết riêng nhưng tục cúng Bàn Vương căn bản vẫn giống nhau. Nó bao gồm những nghi lễ chính gồm: Lễ khất, lễ cúng Bàn Vương và lễ tiễn đưa.

Hiện nay, nghi lễ cúng Bàn Vương không còn phổ biến nhiều trong đồng bào dân tộc Dao. Tuy vậy, đây vẫn được coi là nghi lễ mang đậm tính nhân văn vì nó hướng con người luôn nhớ đến nguồn cội và con người luôn được trấn an tinh thần bởi bên cạnh mình đã có tổ tiên là Bàn Vương linh thiêng đầy sức mạnh bảo trợ. Nghi lễ này được xem là sợi dây liên kết cộng đồng trong mối quan hệ dòng họ, làng bản, tạo nên sức mạnh để bảo vệ và xây dựng cuộc sống.

Trong buổi trình diễn lại nghi lễ cúng Bàn Vương chiều ngày 29-9 vừa qua, các nghệ nhân dân gian của xã Hồ Thầu - huyện Hoàng Su Phì đã tiến hành nghi thức cúng tế; đại diện con cháu 12 dòng họ dân tộc Dao tiến hành dâng hương, hoa và mâm lễ vật ngũ cốc lên sư tổ Bàn Vương với tấm lòng thành kính.

Sau khi cúng tế, các nghệ nhân đã trình diễn điệu múa Bắt Rùa - một điệu múa phổ biến trong sinh hoạt văn hóa của dân tộc Dao. Với âm thanh sôi sộng của các loại nhạc cụ và động tác múa uyển chuyển, điệu múa đã tái hiện lại hoạt động sản xuất, sinh hoạt từ thời xa xưa của cộng đồng người Dao. Việc này theo các thầy cúng vừa để thể hiện ý chí, sức mạnh sinh tồn của người xưa, vừa để nhắc nhở con cháu ngày nay cần cù, chịu khó làm ăn như cha ông trước đây.

Kết thúc nghi lễ cúng Bàn Vương, du khách được trải nghiệm trò chơi Vật Chày - một trò chơi mang màu sắc huyền bí nhưng cũng đem lại sự kịch tính và nhiều tiếng cười cho những người tham gia.

Nam Anh