Nét duyên trong trang phục truyền thống

Cho dù văn hóa trang phục có phong phú và đa dạng đến đâu thì trang phục truyền thống của người Khmer vẫn luôn giữ được những nét đặc trưng riêng, đậm đà bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Những bộ trang phục truyền thống bao đời vẫn là "vật bất ly thân" của bà con Khmer trong những dịp lễ, Tết, hội hè, cưới hỏi và các chương trình văn hóa - văn nghệ... Không quá lời khi nói rằng, những sự kiện trọng đại nêu trên sẽ rất tẻ nhạt, đơn điệu khi thiếu vắng nét duyên, sự tinh tế và những gam màu sinh động của những bộ trang phục truyền thống người Khmer.

Từ lúc còn thơ, người Khmer đã được vận lên mình những bộ trang phục truyền thống để tham dự hội hè, mừng lễ, Tết. Đến tuổi cập kê, những bộ cánh truyền thống càng tôn thêm vẻ yêu kiều của các cô gái bên những điệu múa uyển chuyển, duyên dáng mừng mùa vụ mới. Các chàng trai khi vận trang phục truyền thống biểu diễn bên dàn nhạc ngũ âm thì tỏ ra mạnh mẽ, tài hoa và nam tính hơn.

Và đến khi tay trong tay trong ngày vui trọng đại của cuộc đời, trang phục truyền thống lại tiếp tục gánh trọng trách chúc phúc cho lứa đôi bền duyên giai ngẫu. Trang phục truyền thống còn theo những nghệ sĩ, nghệ nhân lên sân khấu tạo nên những tuyệt tác, "đặc sản" văn hóa nghệ thuật khó lẫn trong vườn hoa nghệ thuật của khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Biểu hiện rõ nhất trang phục phục truyền thống của người Khmer là trong lễ cưới. Theo phong tục, chú rể mặc chiếc "sampôt hôl" có màu đỏ, được trang trí hoa văn. Ngoài ra, chú rể có thể mặc loại áo Khmer ngắn màu đỏ hoặc trắng, cổ đứng, tay dài, cài 9 cúc ở phía trước. Nơi vai trái vắt dải khăn (khăn kânxail) đeo thêm con dao cưới (kầm pach) nhằm mục đích múa mở đường trong lễ cưới, để cắt trầu cau cho cô dâu dùng, đây còn là biểu tượng cho lòng chung thủy, sẵn sàng hy sinh cho tình yêu (sự tích nàng Tiêu với chàng Tum)...

Trong khi đó, trang phục truyền thống cô dâu Khmer là chiếc áo tầm vông màu đỏ thẩm dệt bằng tơ tằm, thêu kim tuyến và đính hạt cườm, hạt kim sa rực rỡ ở phía trước. Chiếc xăm pốt hôl (váy) màu tím sẫm hay hồng cánh sen, độc đáo hơn, nếu khăn "Sbay" trong bộ lễ phục màu xanh thì Sbay của cô dâu bằng vải dệt kim màu vàng và được đính hàng ngàn hạt kim sa nhỏ xíu sáng lấp lánh tạo ra nhiều hoa văn quàng chéo qua người.

Độc đáo hơn, trên đầu cô dâu còn đội chiếc mão "kha-ba-lòn-cốt" như một vương miện nhỏ xinh xắn được làm từ những hạt cườm và hàng trăm chiếc cánh cứng màu xanh biếc của loài bọ cánh cam (người Khmer gọi là con Chil-vít).

Bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc

Trang phục truyền thống Khmer luôn thu hút mọi ánh nhìn bởi sự cầu kỳ, màu sắc rực rỡ, hoa văn trang trí tinh xảo được điểm xuyết, nhấn nhá bằng những hạt cườm, kim sa lấp lánh... Người phụ nữ Khmer thường quan niệm rằng, dù cuộc sống có khó khăn, thiếu thốn cách mấy thì họ vẫn chuẩn bị cho bản thân và gia đình mình những bộ trang phục truyền thống đẹp nhất để mặc trong những dịp lễ hội và các sự kiện trọng đại. Đó là ý thức tự giác trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa của mỗi gia đình, dòng tộc trong phum sóc.

Chị Trần Thị Hương, Trưởng đoàn nghệ thuật Rô băm Bưng Chông, xã Tài Văn, huyện Trần Đề, Sóc Trăng rất tự hào mỗi khi khoác lên mình bộ trang phục truyền thống. Chị bộc bạch: "Khi người phụ nữ Khmer khoác lên mình trang phục truyền thống uyển chuyển trong các điệu múa của dân tộc mình thì càng làm tăng thêm vẻ đẹp của trang phục và tôn thêm sự dịu dàng, duyên dáng, hài hòa giữa hiện đại và truyền thống".

Trang phục truyền thống còn theo các nghệ sĩ, nghệ nhân lên sân khấu tạo nên những "đặc sản" văn hóa nghệ thuật khó lẫn trong "vườn hoa" nghệ thuật của dân tộc. Nghệ sĩ Hiệu Thị Liên, Đoàn nghệ thuật tổng hợp Khmer Bạc Liêu tâm sự: "Thật xúc động và tự hào khi được khoác lên mình bộ trang phục truyền thống dân tộc Khmer. Đây là "báu vật" giúp tôi và anh em nghệ sĩ, nghệ nhân trong đoàn cảm thấy tự tin hơn trong mỗi lần biểu diễn. Bởi lẽ, dù bạn có hát hay múa dẻo đến cỡ nào, nhưng không có sự hỗ trợ đắc lực của những bộ trang phục truyền thống thì những chương trình ấy sẽ thật nhàm chán và vô vị!".

Trong xã hội hiện đại ngày nay có nhiều thay đổi và sức ảnh hưởng của những trào lưu thời trang mới đã khiến những bộ trang phục truyền thống Khmer bị cách tân, biến tấu với nhiều kiểu dáng mới lạ, đẹp mắt, được phối hợp tinh tế trong những màu sắc rực rỡ và chất liệu mới. Thế nhưng, người Khmer vẫn giữ được nét hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Nhờ vậy mà cái hồn cốt dân tộc, bản sắc văn hóa ngàn đời của đồng bào Khmer vẫn còn mãi với thời gian.

Phương Nghi