Sinh thời, nhạc sĩ Bùi Công Kỳ từng nói về sự ra đời của bài hát “Ba Đình nắng”. Đó là năm 1947, nhạc sĩ đọc được bài thơ “Ba Đình nắng” của Vũ Hoàng Địch. Ông nảy ra ý nghĩ sẽ phổ nhạc cho bài thơ. Bởi lời thơ quá hay, chỉ cần lựa chọn được một ngôn ngữ âm nhạc phù hợp để chuyển tải là sẽ thành công. Nhạc sĩ Bùi Công Kỳ vui mừng vì ngày 2-9-1945, ông cũng có mặt trong đội hình triệu triệu người đổ về Quảng trường Ba Đình, chờ đợi giờ phút Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Chứng kiến không khí ấy, Bùi Công Kỳ tự nhủ phải viết một bài hát về sự kiện lớn lao này. Bởi vậy, khi đọc được bài thơ “Ba Đình nắng” của Vũ Hoàng Địch, ông rất mừng bởi sẽ hoàn thành được tâm nguyện viết bài hát về ngày 2-9-1945”.

Bài hát mở đầu với những hình ảnh quen thuộc nhưng rất đỗi thiêng liêng với mỗi người dân đất Việt: “Gió vút lên! Ngọn cờ trên kỳ đài phơi phới/ Gió vút lên! Đây bao nguồn sống mới dạt dào”. Với người dân Việt Nam, ngày 2-9-1945 là ngày trọng đại của lịch sử dân tộc. Những người có dịp chứng kiến giờ phút lịch sử ấy sẽ không thể quên khung cảnh biển người hân hoan đổ về quảng trường Ba Đình với rực rỡ cờ hoa, náo nức hồi hộp chờ đợi giây phút vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Câu mở đầu bài hát như một tiếng reo vui của tác giả trước Quảng trường Ba Đình khi bắt gặp lá cờ đỏ sao vàng tung bay phấp phới trên lễ đài. Từ ngày 19-8 đến ngày 2-9-1945, toàn thể dân tộc ta, đất nước ta đã đứng lên giải phóng mình thoát khỏi xiềng xích nô lệ, giành độc lập tự do. Đó chính là “nguồn sống”, là niềm hi vọng của ngời dân về cuộc sống đổi thay tốt đẹp hơn: “Đây bao nguồn sống mới dạt dào”.

Niềm vui, niềm hân hoan về một đất nước độc lập được tái hiện qua hình tượng lá cờ đỏ sao vàng: “Tôi về đây lắng nghe bao tiếng gọi của mùa Thu cách mạng vàng sao/ Tôi về đây trong nắng nhớ thu nào/ Sao vàng mọc, muôn sao vàng tung cánh”.

Giữa đất trời mùa Thu, tâm hồn của nghệ sĩ bay bổng, vẽ nên cảnh tượng diệu kỳ: “Ba mươi sáu phố phường hôm ấy là những nhánh sông đỏ bóng cờ/ Chói lọi sao vàng hoa vĩ đại/ Năm cánh xòe trên năm cửa ô”. Đến đây, hình ảnh lá quốc kỳ càng được tô đậm thêm. Nhạc sĩ đã mường tượng ra khung cảnh sắc đỏ của quốc kỳ nhuộm thắm 36 phố phường của Thủ đô.

Hình ảnh trung tâm của bài hát là hình ảnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Giữa biển người và rực rỡ cờ hoa tại Quảng trường Ba Đình, Người xuất hiện trên kỳ đài trong bộ kaki bạc màu sương gió giữa tiếng hô vang, reo vui của đông đảo quần chúng nhân dân có mặt.

Nhịp điệu bài hát được nhạc sĩ thay đổi tiết tấu, từ dàn trải trước đó, thành nhanh hơn, vui hơn, náo nhiệt, diễn tả cảm xúc, tâm trạng của đồng bào khi nhìn thấy Bác trên lễ đài. Người xuất hiện như vầng mặt trời chói sáng trong ánh nắng vàng tươi ngày độc lập. Điều làm nên ấn tượng sâu sắc về Chủ tịch Hồ Chí Minh trong lòng đồng bào là khi Người đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Lúc đang đọc, Người chợt ngừng lại giây lát, hỏi: “Tôi nói đồng bào nghe rõ không?” Ngay lúc đó, hai tiếng “Có ạ!” vang lên như sấm dậy dưới quảng trường. Câu nói bình dị của Người khiến ai nấy đều dâng trào cảm xúc trước tình cảm của người cha già dân tộc với đồng bào cả nước. Câu nói của Người đã được nhà thơ Vũ Hoàng Địch đưa nguyên vẹn vào thơ và Bùi Công Kỳ phổ thành câu hát mềm mại, như lời thủ thỉ ân tình: “Tôi nói, đồng bào nghe rõ không?”

Nhạc sĩ, Thượng tá Ngọc Khuê, hội viên Hội nhạc sĩ Việt Nam chia sẻ: “Ca khúc “Ba Đình nắng” của nhạc sĩ Bùi Công Kỳ là một bài hát đã đi vào lịch sử. Bài hát dài, viết bằng nhiều đoạn, nhiều nhịp điệu, diễn tả được không khí những ngày đầu giành độc lập. Đặc biệt, đây còn là một ca khúc rất độc đáo khi đưa được lời nói thân thương, rất hào sảng mà rất gần gụi của Bác Hồ trong ngày lễ ra mắt quốc dân đồng bào giữa Ba Đình lịch sử: “Tôi nói đồng bào nghe rõ không?” Câu nói ấy được lồng vào giai điệu rất nhuần nhị lại vừa tự nhiên mà nghe thật tình cảm. Câu nói ấy làm xúc động hàng triệu triệu tấm lòng của quân và dân cả nước, dưới ánh nắng Ba Đình lắng nghe lời Tuyên ngôn Độc lập. Đó chính là dấu ấn của những ngày tháng lịch sử của dân tộc”.

Bài hát khép lại nhưng mở ra chân trời mới, niềm hy vọng về một mùa thu Việt Nam hòa bình, hạnh phúc, một niềm tin mới, một cuộc sống mới cho cả dân tộc: “Thu ngày mai! Thu thanh bình đời đời sẽ hết điêu linh/ Thu ngày mai, Thu chiến thắng/ Cờ vươn lên trong nắng hồng tươi”.

Mỗi dịp Quốc khánh, nghe giai điệu bài hát, trong lòng mỗi người lại trào dâng niềm bồi hồi, xúc động, ngỡ như mình đang hòa vào biển người dưới nắng thu vàng rực tại Quảng trường Ba Đình lịch sử năm nào. Đó là điều kỳ diệu mà nhạc sĩ Bùi Công Kỳ đã tạo ra bằng âm nhạc cách đây hơn 70 năm. Những âm hưởng hào hùng của mùa Thu cách mạng năm 1945 sẽ mãi là cảm xúc thiêng liêng trong trái tim mỗi người dân đất Việt!

Thanh Thuận