Tấm lợp Phi-brô-xi-măng được sử dụng rất nhiều ở các vùng dân tộc thiểu số, vùng núi tại Việt Nam.

A-mi-ăng là tên gọi chung của loại sợi khoáng si-li-cát, có kích thước rất nhỏ, có thể phát tán trong không khí. A-mi-ăng gồm các nhóm trắng, xanh và nâu, khi pha trộn để sản xuất thì có thể cho ra các loại vật liệu có tính bền vững cao. Tại Việt Nam, A-mi-ăng chủ yếu được sử dụng để sản xuất tấm lợp Phi-brô-xi-măng với giá thành khá rẻ (theo thời giá hiện tại, khoảng hơn 30.000 đồng/m2), đặc biệt khi lợp Phi-brô-xi-măng không cần nhiều các yêu cầu về khung công trình nên giá thành xây dựng được tiết kiệm.

Theo tài liệu nghiên cứu của các tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam, những ngôi nhà lợp Phi-brô-xi-măng đã được người Mỹ đem vào một số nơi ở Việt Nam từ những năm 1953-1954. Loại tấm lợp này rất thịnh hành vào những năm 60 ở miền Nam Việt Nam và dần dần được ưa chuộng trong cả nước sau khi nước nhà thống nhất. Nó đặc biệt phát triển và mở rộng khi có nhu cầu các tấm lợp cho các khu công nghiệp, bệnh viện, trường học, nhà cho hộ nghèo trên vùng cao, vùng biên giới.  

PGS.TS Nguyễn Huy Nga, Cục trưởng Cục Quản lý Môi trường Y tế, Bộ Y tế, cho biết, bệnh bụi phổi A-mi-ăng được công nhận là bệnh nghề nghiệp được đền bù ở Việt Nam từ năm 1976". Nghĩa là từ thế kỷ trước, A-mi-ăng được xem là thủ phạm của căn bệnh ung thư. Bởi vậy, kiến nghị của quan chức y tế xem ra không phải mới nhưng rõ ràng là cấp bách.

"Thói quen của đồng bào dân tộc thiểu số miền núi là hứng nước mưa từ các mái nhà lợp Phi-brô-xi-măng để sử dụng cũng tiềm ẩn nguy cơ từ sợi A-mi-ăng. Chưa kể, sau thời gian sử dụng, các tấm lợp cũ được đập, nghiền để dân làm nhồi gạch, làm móng, nền nhà... lại tiếp tục có khả năng phát tán bụi A-mi-ăng vào cộng đồng dân cư" - PGS-TS Nguyễn Huy Nga nhấn mạnh.

Theo kết quả nghiên cứu của Bộ Y tế giai đoạn 2010-2011, tại 6 bệnh viện ghi nhận 447 trường hợp bệnh nghi có liên quan đến A-mi-ăng. Trong đó ghi nhận 46 trường hợp được chuẩn đoán là ung thư trung biểu mô màng phổi chiếm hơn 10%, ung thư phổi chiếm gần 76%, còn ung thư phế quản là trên 12% và 4 trường hợp dày màng phổi.

"Nếu sử dụng vật liệu có chứa A-mi-ăng, sức khỏe của người dân nghèo về lâu dài sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng và sẽ tiếp tục là nguyên nhân đói nghèo, do ốm đau, bệnh tật mất sức lao động và chi phí điều trị tốn kém. Ngoài ra, chi phí xử lý chất thải độc hại cũng gây tốn kém lâu dài cho xã hội" - Văn bản của Bộ Y tế gửi Thủ tướng Chính phủ (tháng 8-2014) nêu rõ.

Chia sẻ về loại chất này, Tiến sĩ Vũ Thế Long, Trung tâm Hỗ trợ những chương trình phát triển cho biết: "Theo các nghiên cứu của các tổ chức trong và ngoài nước, những tấm lợp được đúc ép chủ yếu từ các nguyên liệu có chứa A-mi-ăng đã và đang sử dụng ở khu vực người nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã khiến các ca ung thư ở người nghèo ngày càng gia tăng". Ông cho biết thêm, "Ở những gia đình khá giả, nếu không may có ai mắc bệnh này đã là một gánh nặng cho gia đình, còn gia đình nghèo chỉ cần một người mắc ung thư thì coi như tan nát không vực dậy được, đói nghèo lại hoàn đói nghèo, thâm chí kèm theo các hệ lụy xã hội".

Về vấn đề này, Thạc sĩ Nguyễn Văn Khuông, Tổng Thư ký Hội Khoa học kỹ thuật An toàn vệ sinh lao động Việt Nam cho biết: "Theo quy luật, dù bền đến đâu thì các sản phẩm chứa các loại hóa chất nguy hiểm, độc hại cũng đến giai đoạn mục nát. Tuy nhiên, càng nguy hiểm hơn A-mi-ăng lại rất bền về mặt hóa học trước các tác nhân về nhiệt độ, thời tiết… Có nghĩa là nó "bền mãi với thời gian", như vậy các công trình sử dụng mái lợp Phi-brô-xi-măng ở các vùng sâu, vùng xa đã, đang và sẽ phát tán vào môi trường không khí gây ô nhiễm môi trường".

Giảm thiểu sử dụng A-mi-ăng đang là vấn đề nóng của nhiều diễn đàn về sức khỏe con người và môi trường.

Thông tin từ Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm có 107.000 người chết vì A-mi-ăng. Tại Việt Nam, theo tính toán của các nhà khoa học, nếu còn tiếp tục sử dụng A-mi-ăng trong sản xuất các loại vật liệu, sẽ có thêm 6.600 ca ung thư biểu mô, nhiều hơn cả số lượng tổng số công nhân đang làm việc trong các nhà máy sản xuất tấm lợp hiện nay của Việt Nam. Đáng lo ngại hơn, các đối tượng có nhiều nguy cơ này lại thuộc nhóm các hộ nghèo.

Theo các nhà khoa học, cách hữu hiệu nhất để loại bỏ các bệnh liên quan tới A-mi-ăng đối với con người là loại bỏ việc tiếp xúc với A-mi-ăng. Trên thực tế, từ năm 1998, nước ta đã cấm sử dụng A-mi-ăng xanh và nâu, chỉ cho phép sử dụng A-mi-ăng trắng với các yêu cầu nghiêm ngặt.

Tuy nhiên, nhiều văn bản tiếp theo "nới" hạn dùng A-mi-ăng trắng đến 2020, và gần đây lại có chủ trương giao Bộ Xây dựng lộ trình cấm A-mi-ăng trắng trong sản xuất vật liệu xây dựng, với "mốc" là "định hướng đến 2030". Việc "lùi mốc" liên tục này, theo các nhà khoa học, là một trong các nguyên nhân khiến các tấm lợp Phi-brô-xi-măng - "kẻ sát nhân thầm lặng" vẫn tồn tại và đang đe dọa cuộc sống của người nghèo.